Η περιβαλλοντική ευθύνη στην Ελλάδα

Η περιβαλλοντική ευθύνη  ως έννοια  ήταν για  πολλούς άνευ σημασίας    στην Ελλάδα . Όμως οι περιβαλλοντικοί φορείς, οι αρμόδιοι υπάλληλοι υπηρεσιών, οι σύλλογοι αλλά και  ευαισθητοποιημένοι πολίτες  έδιναν και δίνουν τον αγώνα τους   και πιέζουν την πολιτεία να εφαρμόσει  τις ευρωπαϊκές οδηγίες και να  τιμωρήσει  τους παραβάτες.
Η greenagenda δημοσιεύει σήμερα  την σοβαρή  εργασία   δυο ανθρώπων με  πλούσια εμπειρία
σε θέματα  προστασίας  περιβάλλοντος,  του Στέφανου  Αργυράκη  υπάλληλου της  Περιφερειακής  Ενότητας  Πέλλας  και του χημικού μηχανικού  Ιωάννη Παναγόπουλο
1. Η ΟΔΗΓΙΑ 2004/35/EΚ KAI KOMBIKA ΣHMEIA ΣTHN ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΗΣ
1.1  Εισαγωγή.
Με την υιοθέτηση, το έτος 2003, της Οδηγίας 2004/35/ΕΚ για την περιβαλλοντική ευθύνη, για την πρόληψη και την αποκατάσταση των ζημιών στο περιβάλλον  και την μετέπειτα εφαρμογή της, εισήχθη για πρώτη φορά, ένα προληπτικό και θεραπευτικό σύστημα ειδικά και μόνο για την περιβαλλοντική ζημία. Το σύστημα λειτουργεί παράλληλα με τα λοιπά μέτρα καταστολής, ενισχύοντας την πρόληψη των ζημιών στους τρεις φυσικούς πόρους (νερό,
έδαφος, προστατευόμενα είδη και φυσικοί οικότοποι
). Η εν λόγω "ευθύνη" λειτουργεί συμπληρωματικά με την κλασσική, νομική αστική ευθύνη (liability) για αποζημιώσεις που αφορούν ζημία στο περιβάλλον. Η Περιβαλλοντική Ευθύνη αναφέρεται σε ζημία ή σε άμεση απειλή ζημίας στη βιοποικιλότητα, στο έδαφος και στα νερά- επιφανειακά και υπόγεια. Καθιστά τον φορέα εκμετάλλευσης-ρυπαντή , όχι μόνο περιβαλλοντικά, αλλά και οικονομικά υπεύθυνο, έναντι της λήψης των μέτρων πρόληψης και αποκατάστασης της ζημίας αλλά και της κάλυψης του κόστους. Η ευθύνη εξακολουθεί ωστόσο, να βαρύνει και τη Διοίκηση, καθώς αυτή οφείλει να μεριμνά, ώστε οι φορείς εκμετάλλευσης να λαμβάνουν και να χρηματοδοτούν οι ίδιοι τα αναγκαία μέτρα πρόληψης ή αποκατάστασης . Διαφορετικά,  η Διοίκηση υποχρεούται να τα λαμβάνει η ίδια.
1.1  Η ταυτοποίηση εκπομπής, γεγονότος ή
ατυχήματος.
Από την πλευρά της Ελληνικής Νομοθεσίας, ισχύει το ΠΔ 148/2009 που εκδόθηκε για την εναρμόνισή της με την Οδηγία, και αφορά επίσης στην περιβαλλοντική ευθύνη για
την πρόληψη και την αποκατάσταση  ζημιών στο περιβάλλον. Το ΠΔ ωστόσο, δεν εφαρμόζεται σε ζημία που προκλήθηκε από εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα που έλαβε χώρα πριν από την 1η.05.2007, όπως  και σε ζημία που προκλήθηκε  μετά από την 1η.05.2007, όταν αυτή οφείλεται σε συγκεκριμένη δραστηριότητα,  που πραγματοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε πριν από αυτήν την ημερομηνία . Η
σχετική εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα, και η σχετική υπαιτιότητα πρέπει να ταυτοποιηθούν τόσο χρονικά, όσο και ποσοτικά.
1.2  Η διάσταση της ευθύνης.
Η αποτελεσματική χρήση του μηχανισμού της περιβαλλοντικής ευθύνης προϋποθέτει ότι, θα πρέπει να υφίστανται ένας ή περισσότεροι φορείς εκμετάλλευσης που θα μπορούν να εντοπιστούν. Η ζημία θα πρέπει να είναι συγκεκριμένη και να μπορεί να προσδιοριστεί ποσοτικά. Επίσης θα πρέπει να μπορεί να αποδειχθεί η αιτιώδης
συνάφεια και ο σύνδεσμος μεταξύ της ζημίας και του ή των εντοπισθέντων φορέων εκμετάλλευσης. Η απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας ζημίας και φορέα εκμετάλλευσης αποτελεί ίσως το πιο σοβαρό εμπόδιο για την εφαρμογή των διατάξεων για την περιβαλλοντική ευθύνη.
1.3  Η διάσταση της εκτίμησης του περιβαλλοντικού
κινδύνου.
Απαραίτητη προϋπόθεση για την ορθή εφαρμογή της Οδηγίας αποτελεί η έγκαιρη και αξιόπιστη εκτίμηση του περιβαλλοντικού κινδύνου. Η εκτίμηση του κινδύνου αφορά την αξιολόγηση της νομοθετικής συμμόρφωσης μιας δραστηριότητας σε περιβαλλοντικά θέματα, της επικινδυνότητας της δραστηριότητας, του ιστορικού ρύπανσης, της περιβαλλοντικής ευαισθησίας της περιοχής, των αδειών λειτουργίας, της πυροπροστασίας,  της διάθεσης λυμάτων, της διαχείρισης επικίνδυνων αποβλήτων, της προσωρινής αποθήκευσης αποβλήτων
κ.ά., της τήρησης των περιβαλλοντικών όρων και γενικότερα της νομοθεσίας.
1.4  Η διάσταση της επαναφοράς στην αρχική
κατάσταση
Η υποκειμενική ευθύνη (για ζημίες σε είδη και ενδιαιτήματα) ή/ και η αντικειμενική ευθύνη (για ζημίες σε έδαφος και νερό),  παρέχουν το πλαίσιο για την έναρξη του
διοικητικού καταναγκαστικού μέτρου στη βάση της ευθύνης για την πρόληψη του προσβεβλημένου περιβάλλοντος και επαναφορά του στην αρχική κατάσταση.
1.5  Η οικονομική διάσταση
Παρά τις δυσκολίες και αντιφάσεις, νέες αρχές και αξίες αναδεικνύονται στο περιβαλλοντικό γίγνεσθαι, με την εφαρμογή της Οδηγίας και η "περιβαλλοντική" αξία αποκτά και οικονομική υπόσταση. Το περιβάλλον αξιολογείται με νέα δεδομένα και κριτήρια και το οικονομικό κόστος της περιβαλλοντικής ζημίας αποτιμάται σε οικονομικά μετρήσιμα μεγέθη.
1.6  Η αδειοδοτική διάσταση
Το καθεστώς περιβαλλοντικής ευθύνης και οι αλλαγές που επιφέρει,  επηρεάζουν θετικά όλο το σύστημα. Από τη
διαδικασία εκπόνησης των Μελετών Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, της έγκρισης περιβαλλοντικών όρων (ΑΕΠΟ), τήρησης των περιβαλλοντικών όρων και της περιβαλλοντικής, εν γένει, νομοθεσίας, έως τη συμπεριφορά της Διοίκησης και των φορέων εκμετάλλευσης. Σταδιακά αντιλαμβάνονται όλοι, ότι  συμφέρει και οικονομικά,  να επενδύουν στην εφαρμογή αντιρρυπαντικών τεχνολογιών, ώστε να ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος περιβαλλοντικής ζημίας, παρά να υποχρεούνται να χρηματοδοτούν το κόστος της αποκατάστασης, που είναι συχνά και πολύ υψηλό.
1.7.  Η διάσταση της περιβαλλοντικής παρακολούθησης
Για την επιτυχή εφαρμογή της Οδηγίας προαπαιτείται η ισχυροποίηση των μηχανισμών παρακολούθησης περιβαλλοντικών παραμέτρων και ελέγχου τήρησης περιβαλλοντικών όρων. Επίσης επιβάλλονται δράσεις έγκαιρης λήψης μέτρων πρόληψης της ρύπανσης και εφαρμογής καθαρών τεχνολογιών. Συνάγεται ότι εφεξής τα
ζητήματα της περιβαλλοντικής νομοθεσίας,  θα αντιμετωπίζονται με πιο αποφασιστικό και αποτελεσματικό τρόπο. Σταδιακά αναμένεται μια ευρύτερη ευαισθητοποίηση και κατανόηση όχι μόνο της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και των βασικών αρχών της αειφόρου
ανάπτυξης.
1.8 Η διάσταση των  χρηματοοικονομικών εγγυήσεων.
Σκοπός της Οδηγίας είναι η εφαρμογή της αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει", και κατά συνέπεια οικονομικά υπεύθυνος είναι ο φορέας εκμετάλλευσης, στη δραστηριότητα του οποίου οφείλεται η περιβαλλοντική ζημία ή η άμεση απειλή ζημίας. Ο σκοπός αυτός δεν επιτυγχάνεται σε κάθε περίπτωση, αν δεν διασφαλίζονται οι κατάλληλες χρηματοοικονομικές εγγυήσεις.
1.9  Η διάσταση της εφαρμογής  αντιρρυπαντικών τεχνολογιών και της πρόληψης
της ρύπανσης
Παρά την πρόσφατη οικονομική κρίση, αλλά και τα γνωστά περιβαλλοντικά ζητήματα,  η προσαρμογή των επιχειρήσεων στο νέο τοπίο γίνεται μέσα από νέες διαδικασίες και οπτική στη λήψη των πλέον αποδοτικών
μέτρων και τη χρήση των "βέλτιστων διαθέσιμων τεχνολογιών". Η προσαρμογή αυτή γίνεται πλέον σε μια βάση διαλόγου, κοινωνικής συναίνεσης και αποδοχής, με σκοπό την πρόληψη και την προστασία του περιβάλλοντος. Η πρωτοβουλία λήψης των μέτρων ανήκει στη Διοίκηση, εν προκειμένω στο ΥΠΕΚΑ και στην Αποκεντρωμένη Διοίκηση, καθώς επίσης και στον φορέα εκμετάλλευσης, τον οποίο αφορά η περιβαλλοντική ζημία.
1.  Ταυτοποίηση Εκπομπής, Γεγονότος ή Ατυχήματος, (εδάφιο 1.1)

Προβλήματα τεκμηρίωσης σε σχέση με την καταληκτική ημερομηνία (1η.05.2007) ενσωμάτωσης της Οδηγίας στο εσωτερικό Δίκαιο των κρατών μελών:

ΑΝ συνέβη εκπομπή, γεγονός ή ατύχημα μετά από την 1η.05.2007.
ΠΟΤΕ συνέβη η εκπομπή, το γεγονός ή το ατύχημα μετά από την 1η.05.2007;
ΠΟΥ συνέβη η εκπομπή, το γεγονός ή το ατύχημα που έλαβε χώρα μετά από την 1η.05.2007;
ΠΟΣΟ ΔΙΗΡΚΗΣΕ η εκπομπή, το γεγονός ή το ατύχημα που έλαβε χώρα μετά από την 1η.05.2007;
ΠΟΙΟΣ ΡΥΠΟΣ ΚΑΙ ΜΕ ΠΟΙΑ ΠΟΣΟΤΗΤΑ ΕΠΙΒΑΡΥΝΕ ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ από την εκπομπή, το γεγονός ή το ατύχημα που έλαβε χώρα μετά από την 1η.05.2007;
ΠΩΣ συνέβη η εκπομπή, το γεγονός ή το ατύχημα που έλαβε χώρα μετά από την 1η.05.2007;
Τεκμηριώνεται ότι ζημία που προκλήθηκε μετά από την 1η.05.2007 οφείλεται σε συγκεκριμένη δραστηριότητα που πραγματοποιήθηκε και ολοκληρώθηκε πριν από αυτήν την ημερομηνία;

2.  Καθυστερημένη ενσωμάτωση της Οδηγίας στο ελληνικό Δίκαιο
Η με καθυστέρηση 2 ετών ενσωμάτωση της Οδηγίας στο ελληνικό Δίκαιο δημιουργεί προβλήματα νομικού χαρακτήρα, λόγω της αναδρομικής εφαρμογής για το διάστημα 1.05.2007-29.09.2009, και ουσιαστικά, ιδίως σε σχέση με την "αρχική κατάσταση (κατάσταση αναφοράς)" των φυσικών πόρων και των υπηρεσιών για αυτό το  διάστημα.

Διάσταση Ευθύνης (εδάφιο 1.2)


Η απόδειξη της αιτιώδους συνάφειας ζημίας και φορέα εκμετάλλευσης αποτελεί ίσως το πιο σοβαρό εμπόδιο για την εφαρμογή των διατάξεων για την περιβαλλοντική ευθύνη. Το πρωταρχικό ζήτημα και τα συνακόλουθα ερωτήματα που προκύπτουν είναι η δυσκολία να προσδιοριστεί:
α) ποιος προκάλεσε τη ζημία ή β) στην περίπτωση που αποδεικνύεται ότι συμβάλλουν στη ζημία περισσότεροι από ένας, σε ποιο ποσοστό ανέρχεται η συμβολή του καθενός.

Εκτίμηση Περιβαλλοντικού Κινδύνου (εδάφιο 1.3)


Στην Ελλάδα δεν υπάρχει επαρκής ολοκληρωμένη εμπειρία και γενικά δόκιμη και αποδεκτή μεθοδολογία για την αξιολόγηση και εκτίμηση των περιβαλλοντικών κινδύνων και την οικονομική αποτίμηση διαφόρων σεναρίων περιβαλλοντικής αποκατάσταση. Επίσης υπάρχει έλλειψη σημαντικών στοιχείων και δεδομένων αναφοράς ως προς την καταγραφή-εκτίμηση των επιπέδων επικινδυνότητας.

Επαναφορά στην Αρχική Κατάσταση (εδάφιο 1.4)


Λόγω και της αναδρομικής εφαρμογής της Οδηγίας στη χώρα για το διάστημα 1.05.2007-29.09.2009 η, κατ’ αρχήν, έλλειψη επαρκών στοιχείων (δόκιμες μεθοδολογίες και περιβαλλοντικές μετρήσεις) προκαλεί δυσχέρειες στον προσδιορισμό της "αρχικής κατάστασης" της περιόδου αυτής.

Οικονομική Διάσταση (εδάφιο 1.5)

Η οικονομική αποτίμηση της περιβαλλοντικής ζημίας και του επιμερισμού του κόστους σε ενδεχομένως περισσότερους του ενός φορείς εκμετάλλευσης ενδεχομένως να εμφανίσει μεθοδολογικά προβλήματα και δυσχέρειες.

Αδειοδοτητική Διάσταση (εδάφιο 1.6)


Με τους υφιστάμενους φορείς αδειοδότησης και την οργανωτική δομή τους, τα κενά σε θεσμικό και υποστηρικτικό των Υπηρεσιών επίπεδο, αλλά και τη χρονική πίεση που υπάρχει, είναι πολύ δύσκολο να χαραχθεί και να εφαρμοσθεί άμεσα μια επιτυχής αδειοδοτική πολιτική.Πηγή σημαντικών προβλημάτων,
ηθελημένα ή αθέλητα, μπορεί να αποτελέσει τόσον η αγνόηση, όσον και η πλημμελής
αξιοποίηση της κείμενης περιβαλλοντικής νομοθεσίας κατά την έκδοση ανεπαρκών,
εν τέλει, ΑΕΠΟ.

Περιβαλλοντική Παρακολούθηση (εδάφιο 1.7)

Πρόκειται για ζήτημα που αφορά τόσο την Πολιτεία, όσο και τον Ιδιωτικό τομέα. Στην Ελλάδα υπάρχει τόσο έλλειψη ολοκληρωμένου συστήματος περιβαλλοντικών παραμέτρων, όσο και προτυποποιημένης μεθοδολογίας για την επιτόπια περιβαλλοντική παρακολούθηση παραμέτρων της.

Χρηματοοικονομικές Εγγυήσεις (εδάφιο 1.8)

Το ζήτημα της ασφάλισης της περιβαλλοντικής ευθύνης εξακολουθεί να αποτελεί τεχνικά πολύπλοκο και πολυδιάστατο ζήτημα για την ελληνική ασφαλιστική αγορά, καθώς φαίνεται να  ενδιαφέρει κυρίως τις ασφαλιστικές εταιρείες, οι οποίες έχουν αφενός μεν την τεχνική δυνατότητα να παρακολουθήσουν το ζήτημα, αφετέρου δε το μέγεθος να καλύψουν τον κίνδυνο.
Το περιορισμένο πλήθος των επαγγελματικών δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στο καθεστώς της περιβαλλοντικής ευθύνης μπορεί να περιορίσει το επιχειρηματικό ενδιαφέρον της ασφαλιστικής αγοράς για την προσφορά οικονομικά αποδεκτών ασφαλιστικών προϊόντων στο πλαίσιο της διασποράς του λειτουργικού κινδύνου τους.

Περιστατικά μεγάλης έκτασης περιβαλλοντικής ζημίας δεν καλύπτονται εξ ολοκλήρου από τις χρηματοοικονομικές εγγυήσεις δεδομένου ότι οι αντίστοιχοι οργανισμοί μπορούν να αναλαμβάνουν μόνο μέρος του κινδύνου από τη λειτουργία των επιχειρήσεων (risk carriers).
Πιθανές καθυστερήσεις στη νομοθετική ρύθμιση των ζητημάτων υπαγωγής των επαγγελματικών δραστηριοτήτων σε σύστημα υποχρεωτικής χρηματοοικονομικής ασφάλειας έναντι της περιβαλλοντικής ζημίας, ώστε σε κάθε περίπτωση να υλοποιούνται τα μέτρα πρόληψης και αποκατάστασης της ζημιάς από τις ίδιες τις επιχειρήσεις μέσω συστήματος εγγυήσεων ή μέσω ασφάλιστρων.


Αντιρρυπαντικές Τεχνολογίες και Πρόληψη Ρύπανσης (εδάφιο 1.9)

Κατά την έκδοση ΑΕΠΟ δραστηριοτήτων που εμπίπτουν στο καθεστώς της περιβαλλοντικής ευθύνης, η πλημμελής αξιοποίηση της υφιστάμενης σε εθνικό και κοινοτικό επίπεδο εμπειρίας για την εφαρμογή των "βέλτιστων διαθέσιμων τεχνολογιών". Λόγω της  οικονομικής  κρίσης, δυσχέρεια, ή δυσφορία των επιχειρήσεων   να ανταποκριθούν  στην υιοθέτηση  και εφαρμογή προλυπτικών  μέτρων  έναντι  του  κινδύνου περιβαλλοντικής ζημιάς.


Τραπεζικές Επισφάλειες και Τραπεζικά Προϊόντα (εδάφιο 1.10)


Ο κλάδος ασφάλισης αντέδρασε θετικά στην υιοθέτηση της Οδηγίας. Παραμένει κάποια αβεβαιότητα στο παρόν αρχικό στάδιο σχετικά με την ετοιμότητα των υπαρχόντων τραπεζικών προϊόντων να ανταποκριθούν σε υποθέσεις που διέπονται από την Οδηγία. Η πρόσφατη οικονομική κρίση οδήγησε σε προσωρινή μείωση της ικανότητας του κλάδου να προσφέρει ασφαλιστική κάλυψη στον τομέα της περιβαλλοντικής ευθύνης.

2. 2 Συμπεράσματα- ΠροτάσειςΜε αφορμή την ενσωμάτωσης της Οδηγίας στο πλαίσιο μιας σύγχρονης περιβαλλοντικής πολιτικής, η ελληνική Διοίκηση πρέπει να επιδιώξει τομές συνολικά στο σχεδιασμό και στα οικονομικά εργαλεία που απαιτούνται για την περιβαλλοντικά αποδεκτή διαχείριση του περιβαλλοντικού κινδύνου. Η μετάβαση αυτή είναι μια διαδικασία που απαιτεί :
παροχή τεχνικής ενημέρωσης σε σχετικά θέματα της Οδηγίας,αξιόπιστο μηχανισμό ελέγχου –επιτήρησης,(βραχυπρόθεσμο) πολιτικό κόστος,σημαντικό οικονομικό κόστος και μάλιστα εν μέσω μεγάλης οικονομικής κρίσης,ικανό δυναμικό στελέχωσης όλων των αρμοδίων φορέων και παροχή τεχνικής βοήθειας (εγχειρίδια, σεμινάρια, βάσεις δεδομένων κλπ) σε όλους τους ενδιαφερομένους, ιδίως όσον αφορά θέματα εκτίμησης περιβαλλοντικής επικινδυνότητας, ταυτοποίησης και αποκατάστασης περιβαλλοντικής ζημίας, και οικονομικής αποτίμησης σεναρίων περιβαλλοντικής αποκατάστασης.Η Διοίκηση, πέρα των όποιων προβλημάτων νομικού χαρακτήρα, λόγω της καθυστερημένης ενσωμάτωσης της Οδηγίας στο εσωτερικό Δίκαιο της χώρας, καλείται να ανταποκριθεί ουσιαστικά, σε πρωτόγνωρες υποχρεώσεις, έχοντας περιορισμένες εμπειρίες και δυνατότητες (έλλειψη δεδομένων αναφοράς και μεθοδολογιών, έλλειψη επαρκούς και καταρτισμένου προσωπικού).
Λόγω του μικρού μεγέθους της ελληνικής αγοράς, μια παράμετρος που δεν μπορεί να αγνοηθεί είναι οι ενδεχόμενες δυσχέρειες, όσον αφορά την οικονομικά αποδεκτή προσφορά και χρήση χρηματοοικονομικών προϊόντων, για την ασφάλιση των φορέων εκμετάλλευσης έναντι του περιβαλλοντικού κινδύνου.
Αν σας άρεσε το άρθρο, Μοιραστείτε το!