Εδώ και εκατοντάδες χρόνια, τα πουλιά μας στέλνουν μηνύματα για την υγεία του φυσικού περιβάλλοντος. Μας προειδοποιούν με τη σιωπή και την απουσία τους αλλά και μας προαγγέλλουν την άφιξη της άνοιξης και το πέρασμα στη νέα εποχή. Τι μήνυμα όμως μας φέρνουν σήμερα;
Σε έναν πλανήτη όπου ζουν πάνω από 10.000 γνωστά είδη πουλιών είναι ίσως αδύνατον να αποδοθούν συμπεράσματα που να τα αφορούν στο σύνολό τους. Ανάμεσά τους όμως, υπάρχουν πολλά είδη ανά τις ηπείρους, τα οποία φαίνεται να μετατοπίζουν τις μετακινήσεις τους σε μεγαλύτερα γεωγραφικά πλάτη και υψόμετρα για να αποφύγουν τις μεταβολές της θερμοκρασίας.
Στην Ευρώπη, σύμφωνα με την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, είδη όπως ο Τρυποφράχτης (Troglodytes troglodytes) παρουσιάζουν αύξηση του πληθυσμού τους σε βόρειες περιοχές, όπου οι χειμώνες γίνονται όλο και πιο ήπιοι, αλλά έχουν μειωθεί σε μερικές νότιες χώρες, όπου τα καλοκαίρια γίνονται όλο και πιο ζεστά και ξηρά. Οι αλλαγές στο καθεστώς παρουσίας των πουλιών σε διάφορες περιοχές του πλανήτη, υποδεικνύουν την αλλαγή του κλίματος, η οποία επιφέρει αρνητικές συνέπειες για πολλά από αυτά.
Η κλιματική αλλαγή έχει πολύπλευρη επίδραση στη βιοποικιλότητα, σχεδόν πάντα αρνητική για τα είδη. Επηρεάζει τη συμπεριφορά, το εύρος κατανομής και τη δυναμική των πληθυσμών ενώ επηρεάζει τα οικοσυστήματα με διαρκώς επιταχυνόμενους ρυθμούς. Η αλλαγή των περιβαλλοντικών θερμοκρασιών, της ποσότητας των κατακρημνισμάτων (βροχή, χιόνι κ.λπ.), της σχετικής υγρασίας της ατμόσφαιρας και τα ολοένα και πιο συχνά ακραία καιρικά φαινόμενα, είναι χαρακτηριστικά στοιχεία της κλιματικής αλλαγής τα οποία επηρεάζουν άμεσα τη βιοποικιλότητα.
Τα πουλιά, όντας πολύ ευαίσθητα στις καιρικές συνθήκες, αποτελούν έναν από τους καλύτερους δείκτες για την παρακολούθηση των αλλαγών που αναμένεται να συμβούν στο μέλλον. Η κλιματική αλλαγή έχει ήδη διακριτές επιπτώσεις στους πληθυσμούς των πουλιών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Για πολλά είδη οι επιπτώσεις αυτές είναι αρνητικές και απειλούν τους πληθυσμούς τους. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Δείκτη της Επίδρασης της Κλιματικής Αλλαγής (Climate Impact Index), περισσότερα από τα 2/3 των ειδών πουλιών επηρεάζονται αρνητικά από την Κλιματική Αλλαγή.
Τα ενδιαιτήματα των πουλιών αναμένεται να επηρεαστούν έντονα από φαινόμενα όπως η άνοδος της στάθμης της θάλασσας, οι μεγάλες πυρκαγιές, η αλλαγή της χλωρίδας και η αλλαγή των χρήσεων γης. Για παράδειγμα, οι παράκτιοι υγρότοποι της Μεσογείου, οι οποίοι είναι κρίσιμης σημασίας για τη μετανάστευση των πουλιών, θα έχουν υποστεί μεγάλες αλλαγές έως το 2080, οπότε και αναμένεται αύξηση της θερμοκρασίας από 1.5˚C έως 4.2˚C.
Η σημαντικότερη αλλαγή που ήδη παρατηρείται στη μετανάστευση των πουλιών, είναι η μεταβολή των ημερομηνιών των ταξιδιών τους. Αυτό το γεγονός εμπεριέχει πολλαπλούς κινδύνους πέρα από αυτόν της άφιξης σε έναν τόπο αναπαραγωγής ή διαχείμασης στη λάθος εποχή. Πολλά μεταναστευτικά πουλιά, σταματούν καθ’ οδόν για να ξεκουραστούν και να αναπληρώσουν τα αποθέματα ενέργειας που έχασαν από τη συνεχή πτήση. Συνήθως οι στάσεις αυτές γίνονται αμέσως πριν ή μετά από μεγάλα φυσικά εμπόδια, όπως οι έρημοι και οι θάλασσες. Στις περιοχές αυτές τα πουλιά ψάχνουν για υγρότοπους, δάση και αγροτικές περιοχές όπου θα καλύψουν τις ανάγκες τους.
Με την κλιματική αλλαγή αυτές οι περιοχές αναμένεται να λιγοστέψουν και κάποιες ακόμα και να χαθούν. Επίσης, κάποιες δεν θα είναι κατάλληλες για να φιλοξενήσουν μεγάλους αριθμούς πουλιών σε ημερομηνίες τελείως διαφορετικές απ’ ότι στο παρελθόν. Για παράδειγμα, κάποιοι υγρότοποι μπορεί να μην έχουν αρκετό νερό ή κάποια χωράφια να μην έχουν καρποφορήσει. Τέλος, η αλλαγή των μεταναστευτικών προτύπων των πουλιών, θα επιφέρει, έμμεσα, ποικίλες αλλαγές στα ενδιαιτήματα που αυτά χρησιμοποιούν. Για παράδειγμα, τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότεροι Γερανοί δεν μεταναστεύουν αλλά ξεχειμωνιάζουν στη Γερμανία, όπου τρέφονται σε καλλιέργειες σιτηρών, προκαλώντας ζημιές στην πρωτογενή παραγωγή. Το ίδιο ισχύει για τις χήνες στην Ολλανδία, οι οποίες δεν μεταναστεύουν πια νοτιότερα αλλά παραμένουν στις ακτές του Ατλαντικού όλο τον χειμώνα, ασκώντας μεγάλη πίεση στα ενδιαιτήματά, τα οποία δεν μπορούν να υποστηρίξουν τόσο μεγάλους αριθμούς για τόσο μεγάλη χρονική περίοδο.
Ποιός επιμελήθηκε το άρθρο και πώς μπορώ να βρώ περισσότερες πληρογορίες για το σάιτ σας (πήγες κλπ.);