του Φάνη Γέμτου*
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι έχουμε μια σειρά από καταστάσεις με διαφορετικές επιπτώσεις στον αγροτικό τομέα από την κακοκαιρία Daniel που σάρωσε τον θεσσαλικό κάμπο. Υπάρχουν περιοχές κυρίως στις επικλινείς εκτάσεις όπου το νερό πέρασε με ταχύτητα και προκάλεσε απόσπαση εδάφους που το μετέφερε σε χαμηλότερες περιοχές δημιουργώντας τεράστια διάβρωση. Εκεί η ζημιά είναι τεράστια. Η επίπτωση στη γονιμότητα του εδάφους είναι μεγάλη και μη αντιστρεπτή. Υπάρχουν περιοχές στη πεδιάδα όπου το νερό πέρασε και αποσύρθηκε σχετικά γρήγορα αφήνοντας ένα στρώμα λάσπης μικρότερου ή μεγαλύτερου πάχους. Υπάρχουν όμως περιοχές όπου το νερό θα παραμείνει για μεγαλύτερο διάστημα μέχρι τις περιοχές όπου βρίσκονταν τις χρονιές με πολλές πλημμύρες η παλιά λίμνη Κάρλα. Εκεί φαίνεται ότι το νερό θα μείνει πολλούς μήνες μέχρι να αποσυρθεί αδειάζοντας προς τον Παγασητικό.
Δυστυχώς εξελίσσεται ένα δράμα που θα το δούμε στο επόμενο διάστημα. Η καταστροφή στον γεωργικό τομέα είναι τεράστια. Έχουμε εκτεταμένη καταστροφή ζωικού κεφαλαίου και υποδομών. Οι κτηνοτρόφοι έχασαν τα ζώα τους και τις ζωοτροφές που είχαν αποθηκευμένες καθώς και τις υποδομές τους, όπως στάβλους αποθήκες, εξοπλισμό κλπ. Πόσο εύκολο είναι να ξαναγίνουν αυτά είναι ένα σημαντικό ερώτημα. Είναι αναγκαίο να προσπαθήσουμε να επαναφέρουμε τη προηγούμενη κατάσταση για να διατηρήσουμε το παραγωγικό δυναμικό της Θεσσαλίας αλλά και της χώρας. Πρέπει ταχύτατα να δοθούν ενισχύσεις για να επανέλθει το ζωικό κεφάλαιο και να μη μας φύγουν οι κτηνοτρόφοι. Η εμπειρία μας μέχρι τώρα είναι ότι όσοι φεύγουν από τη κτηνοτροφία δεν ξαναγυρίζουν. Θα έλεγα ότι χρειάζονται και σύμβουλοι για να τους βοηθήσουν αλλά τέτοιο πράγμα στο κράτος μας δεν υπάρχει.
Στη γεωργική παραγωγή δεν ξέρουμε ακόμα τι ακριβώς έχει καταστραφεί. Στις πλημμυρισμένες εκτάσεις έχουμε διάφορες καταστάσεις. Εκεί που το πλημμυρικό νερό πέρασε με μικρή ταχύτητα χωρίς να μείνει μεγάλο χρονικό διάστημα οι ζημιές θα είναι περιορισμένες. Εκεί που πέρασε με μεγάλη ταχύτητα οι καλλιέργειες έχουν καταστραφεί. Μεγάλες ζημιές έγιναν στις υποδομές και στον εξοπλισμό. Εξοπλισμός των αρδεύσεων που ήταν στα χωράφια έχει καλυφθεί από τα φερτά υλικά και προφανώς έχει καταστραφεί. Φέτος είχαμε μια όψιμη χρονιά από τον καιρό του Μαΐου – Ιουνίου οπότε οι αρδεύσεις θα συνεχίζονταν μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου. Αυτοκινούμενοι αρδευτές είναι ακόμα στα χωράφια καλυμμένοι από νερό. Πολλοί θα καταστραφούν αν μείνουν για μεγάλο διάστημα στο νερό. Σε κάποιες περιοχές από ό,τι μου λένε μετέφεραν έγκαιρα τα μηχανήματα σε υψηλότερα σημεία του χωριού και τα έσωσαν αλλά θα υπάρχουν και μηχανήματα που βρέθηκαν μέσα σε λάσπες και τώρα πρέπει να καθαριστούν και να λιπανθούν για να επαναλειτουργήσουν παραγωγικά. Φυσικά θα υπάρχουν και μηχανήματα και τρακτέρ που παρέσυραν τα ορμητικά νερά και τα κατέστρεψαν ή έκαναν μεγάλες ζημιές. Όλα αυτά θα χρειαστούν καθάρισμα και επισκευές στο επόμενο διάστημα για να γίνουν και πάλι λειτουργικά.Ένα μεγάλο ερώτημα είναι τι θα γίνει με το έδαφος.
Κατά τη γνώμη μου έχουμε τέσσερις καταστάσεις:
1. Τα επικλινή εδάφη που υπέστησαν διάβρωση. Στις επικλινείς εκτάσεις η ταχύτητα του νερού είναι μεγάλη και αποσπά έδαφος που το μεταφέρει. Ίσως όμως και σε πεδινές εκτάσεις να είχαμε μεγάλες ταχύτητες νερού που να αφαίρεσαν επιφανειακό έδαφος αλλά οι κίνδυνοι είναι μικρότεροι. Σε αυτά τα εδάφη είναι η μεγαλύτερη ζημιά. Η διάβρωση αφαίρεσε τα λεπτόκοκκα υλικά του επιφανειακού και γόνιμου εδάφους μειώνοντας ουσιαστικά τη γονιμότητα του εδάφους που θα χρειαστεί πολλά χρόνια για να αποκατασταθεί. Είναι γνωστό ότι 1 εκατοστό εδάφους χρειάζεται τουλάχιστον 100 χρόνια για να δημιουργηθεί. Βέβαια στη χώρα αυτή δεν έχουμε πάρει κανένα μέτρο περιορισμού της διάβρωσης των επικλινών εδαφών τα τελευταία σχεδόν 100 χρόνια όταν άρχισαν οι εκχερσώσεις με την εμφάνιση των ερπυστριοφόρων τρακτέρ στη δεκαετία του 1930. Είναι μια καλή ευκαιρία να δούμε το θέμα και να προωθήσουμε καλλιεργητικές πρακτικές που θα την περιορίσουν. Η ΕΕ έχει σχετικές πολιτικές ήδη από το 1992 αλλά εμείς προτιμήσαμε να μοιράζουμε χρήματα με τη νιτρορύπανση.
2. Εδάφη στα οποία αποτέθηκαν πέτρες και άλλα χονδρόκοκκα υλικά τα οποία πρέπει να καθαριστούν. Εμφάνιση χονδρόκοκκων υλικών θα έχουμε και στα εδάφη που διαβρώνονται καθώς αφαιρούνται και μεταφέρονται σε χαμηλότερα σημεία του αναγλύφου τα λεπτόκοκκα υλικά και οι πέτρες εμφανίζονται στην επιφάνεια.
3. Εδάφη στα οποία έχει αποτεθεί αυτό που ονομάζουμε “λούνη” σε λεπτό στρώμα. Τι είναι αυτό το υλικό; Ουσιαστικά τα λεπτόκοκκα υλικά του εδάφους που διαβρώθηκε, δηλαδή η άργιλος και η ιλύς. Υλικά μεγέθους μικρότερου του χιλιοστού. Τα υλικά αυτά προσδίδουν τη γονιμότητα του εδάφους. Καθώς έχουν μεγάλες επιφάνειες επαφής συγκρατούν το νερό και τα θρεπτικά στοιχεία για να τα αποδώσουν στις καλλιέργειες μας. Όταν όμως είναι μόνα τους δημιουργούν πολύ μικρούς πόρους μεταξύ τους που συνήθως είναι γεμάτοι από νερό. Στα κανονικά εδάφη είναι ανακατεμένα με χονδρότερα υλικά όπως η άμμος. Αυτά δημιουργούν μεγαλύτερους πόρους που γεμίζουν με αέρα και τροφοδοτούν τις ρίζες των φυτών μας με το απαραίτητο για τη ζωή τους οξυγόνο. Επομένως χρειαζόμαστε ένα μείγμα των υλικών για να έχουμε ένα παραγωγικό έδαφος. Όταν το στρώμα που αποτέθηκε είναι της τάξεως μερικών εκατοστών μάλλον θα αυξήσει τη γονιμότητα των εδαφών παρά θα τη μειώσει. Όταν είχαμε πλημμύρες στα χωράφια, πλησίον του Πηνειού δεν είχαμε προβλήματα γονιμότητας τα επόμενα χρόνια. Αντίθετα την επόμενη χρονιά είχαμε καλύτερες αποδόσεις. Επομένως με ένα καλό όργωμα (γράφω για όργωμα που συνήθως είμαι εναντίον του) συνεχίζουμε τη καλλιέργεια χωρίς προβλήματα.
4. Χωράφια με πολύ παχύ στρώμα αποθέσεων φερτών λεπτόκοκκων υλικών (της τάξεως των 40-50 εκατοστών). Είναι προφανές με όσα ανέφερα ότι πάνω σε αυτό το υλικό δεν μπορούμε να καλλιεργήσουμε καθώς δεν είναι δυνατόν να δημιουργηθούν μεγάλου μεγέθους πόροι με τη κυκλοφορία του αέρα. Εδώ χρειαζόμαστε κατεργασία του εδάφους για να αναμειχθεί το φερτό υλικό με το έδαφος ώστε να γίνει ένα μείγμα που θα επιτρέπει την καλλιέργεια. Πόσο βαθιά μπορούμε να πάμε είναι ένα ερώτημα που ο κάθε αγρότης θα προσπαθήσει να βρει απαντήσεις. Ίσως κάποιος συνδυασμός υπεδαφοκαλλιεργητή και βαθιάς άροσης να βοηθήσει.
Υπάρχει μια πέμπτη κατηγορία εδαφών, αυτά που θα μείνουν κάτω από το νερό για μεγάλα χρονικά διαστήματα (μηνών). Εκεί θα πρέπει να δούμε πως θα επαναφέρουμε την υγεία του εδάφους ώστε να συνεχιστεί η καλλιέργεια.
Οι επιπτώσεις στις υπάρχουσες φυτείες και καλλιέργειες ποικίλει επίσης ανάλογα με τον χρόνο παραμονής του νερού αλλά και την ορμή με την οποία κινήθηκε. Θα δούμε καταστάσεις με ελάχιστες ζημίες μέχρι ολικές καταστροφές της παραγωγής. Είναι σημαντικό να δούμε τις επιπτώσεις στις μόνιμες φυτείες και να προσπαθήσουμε να σώσουμε ό,τι μπορούμε. Θα τα δούμε όλα το επόμενο διάστημα. Η συμβουλή των ειδικών επιστημόνων είναι κρίσιμη για σωστές δράσεις.
Το ΥΠΠΑΤ φαίνεται ότι θα συνεργαστεί με τον ΕΛΓΟ Δήμητρα για να βοηθήσει τους αγρότες. Πραγματικά το Ινστιτούτο της Λάρισας με τις υποδομές της εδαφολογίας μπορεί να βοηθήσει ουσιαστικά. Φοβάμαι όμως ότι δεν μπορεί να έρθει σε άμεση επαφή με τους αγρότες καθώς δεν έχει το προσωπικό για να το κάνει. Μήπως η Δ/νση Γεωργίας της Περιφέρειας πρέπει να συμβάλει στην προσέγγιση των αγροτών βγάζοντας γεωπόνους στα χωράφια; Θα ήταν μια καλή ιδέα. Θα μπορούσε να οργανώσει και συσκέψεις με το προσωπικό του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και των Ερευνητικών Ινστιτούτων της περιοχής για να υπάρξουν ιδέες για τα μέτρα που πρέπει να πάρουν οι αγρότες για να αποτρέψουν απώλεια παραγωγής στο επόμενο διάστημα. Και θα πρέπει με κάποιο τρόπο να μεταφερθούν στους αγρότες. Σύνδεση έρευνας και παραγωγής, άλλη μια πονεμένη ιστορία της χώρας.
Είμαστε στις πρώτες μέρες μετά την καταστροφή και τα νερά δεν έχουν ακόμα απομακρυνθεί για να δούμε τι πραγματικά συμβαίνει. Αλλά ο χρόνος προετοιμασίας των χωραφιών για τις χειμερινές καλλιέργειες πλησιάζει και θα πρέπει οι αγρότες να βοηθηθούν άμεσα για να μη χάσουμε και την επόμενη χρονιά όπου μπορούμε να καλλιεργήσουμε. Είναι κρίσιμο για τη ζωή στη Θεσσαλία!
*Ο Φάνης Γέμτος είναι γεωπόνος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Πηγή φωτογραφίας: Πρακτορείο Intime
