του Νίκου Αβουκάτου
Το υπόγειο νερό αποτελεί θεμελιώδη φυσικό πόρο για την εξασφάλιση της κοινωνικής ευημερίας και ανάπτυξης. Αποτελεί την κύρια πηγή τροφοδοσίας για την κάλυψη των υδρευτικών αναγκών σε μεγάλο τμήμα της ελληνικής επικράτειας, ενώ παράλληλα καλύπτονται τόσο αρδευτικές όσο και βιομηχανικές ανάγκες. Παρ’ όλα αυτά, σε πολλές περιοχές εμφανίζεται το φαινόμενο της μείωσης έως και της εξάντλησης των αποθεμάτων του υπόγειου νερού. Τα τελευταία 40 χρόνια παρατηρείται διαρκής μείωση των αποθεμάτων υπόγειου νερού σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας. Σε ορισμένες περιπτώσεις, μάλιστα, παρατηρείται πτώση της στάθμης του υπόγειου νερού έως και 20 μέτρα.
Τα αποτελέσματα του ερευνητικού έργου με τίτλο «Groundwater depletion. Are Eco-friendly Energy Recharge Dams a solution?» που χρηματοδοτήθηκε από το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας, στο πλαίσιο της δράσης «2η Προκήρυξη Ερευνητικών Έργων ΕΛΙΔΕΚ για την Ενίσχυση Μεταδιδακτόρων Ερευνητών/τριών», παρουσιάστηκαν στην ομώνυμη με το έργο ημερίδα «Μείωση των αποθεμάτων του υπόγειου νερού. Αποτελούν τα μικρά ενεργειακά φράγματα εμπλουτισμού τη λύση;», που πραγματοποιήθηκε στη Θέρμη, στην ανατολική Θεσσαλονίκη.
«Πρέπει να γίνουν μικρά φράγματα, πρέπει να σχεδιαστούν με σεβασμό στο περιβάλλον και να είναι πολλαπλού σκοπού, όχι μόνο για ύδρευση και άρδευση αλλά και για παραγωγή ενέργειας. Οι κοινωνίες πρέπει να σχεδιάσουν στη βάση του τρίπτυχου “τροφή, νερό και ενέργεια” για να μην καταρρεύσουν», είπε ο Κωνσταντίνος Βουδούρης, πρόεδρος της Ελληνικής Επιτροπής της Υδρογεωλογίας στον χαιρετισμό του, κηρύσσοντας την έναρξη της εκδήλωσης.
Η ημερίδα πραγματοποιήθηκε στο Αμφιθέατρο Πολιτιστικού Κέντρου Θέρμης την Κυριακή 11 Φεβρουαρίου. Στο έργο επικεφαλής ήταν το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, ενώ συνεργαζόμενοι φορείς ήταν το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης, το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, το ερευνητικό κέντρο της Κομισιόν Joint Research Centre, το Πανεπιστήμιο της Καμπανίας «Luigi Vanvitelli», και το ινστιτούτο Strategic Development του Λιχτενστάιν.
Θυμηθείτε – Έκθεση: Η μείωση των υδατικών πόρων λόγω κλιματικής αλλαγής φέρνει μεγάλα προβλήματα στην παραγωγή ενέργειας
Ο Δρ. Νεραντζής Καζάκης, επίκουρος καθηγητής Υδρογεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, έδωσε το πλαίσιο του ερευνητικού έργου, τους στόχους και παρουσίασε μια σειρά από δεδομένα της ποιότητας και της ποσότητας των υπόγειων υδάτων στις περιοχές της Ελλάδας που περιλαμβάνουν τη λεκάνη του Ανθεμούντα και το παράκτιο τμήμα της Χαλκιδικής, τη λεκάνη του Μουρικίου στην Πτολεμαΐδα και του Μαραθώνα στην Αττική. Επιπρόσθετα, παρουσιάστηκαν τα αποτελέσματα της λεκάνης της Καμπανίας στην Ιταλία.
Σύμφωνα με τον κ. Καζάκη, κατά τη διάρκεια των 36 μηνών έγινε προσομοίωση του υπόγειου νερού στο παρελθόν, το παρόν και το μέλλον, ενώ διερευνήθηκε και το ζήτημα αν η χιονόπτωση διαδραματίζει ρόλο στη μείωση των αποθεμάτων του υπόγειου νερού.
Ειδικότερα, δεν διαπιστώθηκε τάση μείωσης των βροχοπτώσεων στις περιοχές που μελετήθηκαν.
Όπως υποστήριξε ο κ. Καζάκης, προβλέπεται τις προσεχείς δεκαετίες να είναι μεγάλος ο κίνδυνος της κατάρρευσης περιοχών εξαιτίας τη έλλειψης νερού -για παράδειγμα στην Κόρινθο τα τελευταία δύο χρόνια υπάρχει ανομβρία. Στον Ανθεμούντα καταγράφηκε συνεχής μείωση της πτώσης του υπόγειου νερού, που φτάνει το 30%, στον Μαραθώνα έχει μειωθεί κατά 20% και στη λεκάνη του Μουρικίου κατά 10%.
Παρουσιάζοντας τις μετρήσεις, ο κ. Καζάκης ανέφερε ότι «από το 2010 βλέπουμε μεγάλες περιόδους ξηρασίας, ενώ στη συνέχεια εμφανίστηκε μια πενταετία πιο υγρή και κατόπιν παρουσιάζονται μεταβλητότητες. «Με ορίζοντα το 2040 θα έχουμε μια έντονη περίοδο ξηρασίας, αλλά και έντονων περιόδων βροχοπτώσεων και υγρασίας. Επειδή η ξηρασία θα γίνει πιο έντονη ευελπιστούμε ότι σύντομα θα υπάρξουν αποφάσεις για να μη χειροτερέψει η κατάσταση», σημείωσε ο καθηγητής Υδρογεωλογίας.
Ο Δρ. Πατσιαλής Θωμάς, τοπογράφος και μηχανικός ΑΠΘ, αναφέρθηκε στο δυναμικό των φραγμάτων στον ελληνικό χώρο και τις σύγχρονες τεχνικές για τη μελέτη τους. Όπως ανέφερε, στην Ελλάδα αξιοποιήσιμο είναι μόλις το 10% του υδροδυναμικού της χώρας για την παράγωγη ενέργειας. Σε λειτουργία βρίσκονται 120 υδροηλεκτρικά, ενώ πάνω από 300 αιτήσεις δεν έχουν υλοποιηθεί.
«Δεν έχουν αξιοποιηθεί τα μικρά φράγματα σε αντίθεση με άλλες μορφές ΑΠΕ, όπως τα φωτοβολταϊκά πάρκα. Τα μικρά φράγματα είναι η μόνη ΑΠΕ που μπορεί να συνδεθεί άμεσα στο δίκτυο ΔΕΔΔΗΕ και ΑΔΜΗΕ διότι τα δίκτυα είναι κορεσμένα. Τα μικρά φράγματα είναι χρήσιμη, πολύτιμη και περιβαλλοντική λύση καθώς μπορούν να παράγουν ενέργεια ολόκληρο το 24ωρο, είναι διάσπαρτα σε όλη την επικράτεια και είναι προβλέψιμη η παραγωγή τους. Πρέπει να δίνεται προτεραιότητα σε αυτά τα έργα γιατί μπορούν να είναι λειτουργικά άμεσα και έχουν χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα», εξήγησε ο κ. Πατσιαλής.
Η Δρ. της Φυσικής της Ατμόσφαιρας του ΑΠΘ, Καλλιόπη-Άρτεμις Βουδούρη, παρουσίασε μεθόδους εκτίμησης της χωροχρονικής διακύμανσης της χιονόπτωσης. Η περιοχή της μελέτης αφορούσε την ανατολική Μεσόγειο, την Ελλάδα και την Ιταλία και καταγράφηκε η χρονοσειρά από 1960 έως 2021. Το μοντέλο που αναπτύχθηκε αφορούσε τη συχνότητα της χιονοκάλυψης και τις τιμές σε κάθε περιοχή.
Παρουσιάζοντας τα δορυφορικά δεδομένα, από το 2000 έως 2013 αυξήθηκε η χιονόπτωση και ακολούθησε μια μείωση και στις τρεις περιοχές. Πάντως, κατά την περίοδο 2000-2013 παρατηρείται αύξηση του νερού με την αύξηση του χιονιού. Ωστόσο, το χιόνι δεν φάνηκε να είναι ο μόνος παράγοντας που συνεισφέρει στο υπόγειο νερό.
Ο Διαμαντής Καρακατσάνης, υποψήφιος διδάκτωρ Υδραυλικής του ΑΠΘ, αναφέρθηκε στη μοντελοποίηση της λειτουργίας του ταμιευτήρα και τη μέγιστη δυνατή εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού του υπόγειου νερού, ενώ έγινε προσομοίωση της λειτουργίας φραγμάτων για παραγωγή ενέργειας και εφαρμογή τεχνητού εμπλουτισμού.
Όπως εξήγησε ο κ. Καρακατσάνης, «η εντυπωσιακή πτώση στάθμης του υδροφορέα φέρνει παράλληλη αύξηση του κόστους άντλησης και αυτό σημαίνει τον τριπλασιασμό του κόστους».
Κατά τη διάρκεια του έργου εντοπίστηκε το πρόβλημα της νιτρορύπανσης στις περιοχές μελέτης, με εξαίρεση την περιοχή του Μουρικίου. «Υπάρχουν εργαλεία και τεχνογνωσία για να αντιστρέψουμε την κατάσταση», επισήμανε ο κ. Καζάκης και υπογράμμισε: «Πρέπει να γίνει ορθή διαχείριση, εμπλουτισμός και μικρά φράγματα για να είναι αναστρέψιμο το φαινόμενο της μείωσης των υπόγειων νερών. Για αυτό απαιτείται ολιστική προσέγγιση. Υπάρχουν τρόποι διατήρησης της αγροτικής και περιβαλλοντικής αειφορίας».
Τα αποτελέσματα του ερευνητικού έργου «Groundwater Depletion. Are Eco-friendly Energy Recharge Dams a solution?» δημοσιεύτηκαν σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά (επτά άρθρα) και σε συνέδρια (εννέα άρθρα).
