Του Θοδωρή Καραουλάνη
Τόσο η Ευρωπαϊκή Επιτροπή όσο και η Ελληνική Κυβέρνηση έχουν πολλάκις σημειώσει τις επιτυχίες του Σχεδίου Γιούνκερ για τις επενδύσεις στην Ελλάδα και ειδικά σε τομείς προτεραιότητας, αλλά η έκθεση που δημοσιοποιείται σήμερα από το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (ΕΕΣ) αμφισβητεί αυτήν την ειδυλλιακή εικόνα. Και εντυπωσιάζει το γεγονός ότι το ΕΕΣ επέλεξε να δημοσιοποιήσει την έκθεσή του, όπου υποστηρίζεται η άνιση γεωγραφική κατανομή και η υπερεκτίμηση των κινητοποιημένων πόρων, την ημέρα που επισκέπτεται μια από τις πιο ευνοημένες χώρες ο αρμόδιος Αντιπρόεδρος της Κομισιόν για να προβάλει μεταξύ άλλων ακριβώς ότι η Ελλάδα ευνοήθηκε από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ - EFSI), το βασικό εργαλείο του Σχεδίου Γιούνκερ. Κυρίως διότι οι Ευρωπαίοι ελεγκτές αμφισβητούν ότι κινητοποιούνται οι πόροι που υπολογίζει η Κομισιόν στην πραγματική οικονομία και διότι βάζουν θέμα άνισης γεωγραφικής κατανομής.
Σύμφωνα με την επίσημη σημερινή ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου, επιβάλλεται η καλύτερη τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας του ΕΤΣΕ. Όπως αναφέρεται, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ) κατάφερε να προσελκύσει χρηματοδότηση για επενδύσεις στην ΕΕ, με το ύψος της επενδυτικής κινητοποίησης να έχει ενδεχομένως υπερεκτιμηθεί, σύμφωνα με νέα έκθεση του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου. Οι ελεγκτές της ΕΕ διαπίστωσαν επίσης ότι, εν μέρει, η στήριξη του ΕΤΣΕ αντικατέστησε απλώς χρηματοδότηση από άλλες πηγές της ΕΕ και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων. Μέρος των χρημάτων διοχετεύθηκε σε έργα που θα μπορούσαν να είχαν χρηματοδοτηθεί από άλλες δημόσιες ή ιδιωτικές πηγές χρηματοδότησης –αν και υπό διαφορετικούς όρους–, και στην πλειονότητά τους οι επενδύσεις πραγματοποιήθηκαν σε ορισμένα από τα μεγαλύτερα κράτη μέλη της ΕΕ των 15 μέσω καλά εδραιωμένων εθνικών αναπτυξιακών τραπεζών.
Όσον αφορά την τομεακή κατανομή των χρηματοδοτήσεων του ΕΤΣΕ τομείς, η έκθεση των Ευρωπαίων ελεγκτών σημειώνει (με στοιχεία 30 Ιουνίου 2018) ότι οι διάφοροι τομείς που καλύπτονται από το EFSI ήταν εντός του ορίου του 30%, που έχει τεθεί ως κατευθυντήρια οδηγία, μη δεσμευτική μεν αλλά καθοριστική στο πλαίσιο της πολιτικής και της αξιολόγησης.
Σύμφωνα με το ΕΕΣ, ο ενεργειακός τομέας αναδεικνύεται σε πρωταθλητή του «Σχεδίου Γιούνκερ» προς το παρόν, με συμμετοχή που ανέρχεται στο 27%. Ακολουθούν η έρευνα, ανάπτυξη και καινοτομία με 22%, η οικονομική ενίσχυση για μικρομεσαίες και μεσαίες επιχειρήσεις με 19% και ο τομέας των μεταφορών με 15%. Στο κάτω μέρος της κλαδικής λίστας βρίσκονται οι επενδύσεις σε ΤΠΕ με 9%, το περιβάλλον και η αποδοτικότητα των πόρων με 5% και το ανθρώπινο κεφάλαιο με 3% αντίστοιχα.
Όσον αφορά τις χώρες, όπως αναφέρεται χαρακτηριστικά στην έκθεση του ΕΕΣ, η χρηματοδότηση από το EFSI κατέληξε ως επί το πλείστον στις χώρες της ΕΕ των (παλαιών) 15, τόσο σε απόλυτα ποσά όσο και κατά κεφαλήν. Η χρηματοδότηση από το EFSI κάλυπτε στην πράξη τις επενδυτικές ανάγκες ορισμένων από τις χώρες που επλήγησαν περισσότερο από την κρίση: την Ιταλία, την Ισπανία, την Ελλάδα και την Πορτογαλία. Σημειώνεται ότι αν και το μέσο κατά κεφαλήν ΑΕΠ της ΕΕ των (νέων) 13 χωρών είναι σημαντικά χαμηλότερο από το μέσο όρο της ΕΕ των 15, η ΕΕ των 13 έλαβε λιγότερη κατά κεφαλήν ενίσχυση από το EFSI. Παρατηρείται, ωστόσο, ότι το EFSI δεν αποτελεί μέσο πολιτικής συνοχής και λειτουργεί με γνώμονα τη ζήτηση, δηλαδή με βάση το ενδιαφέρον που εκδηλώνουν τα κράτη μέλη και οι επιχειρήσεις στο πλαίσιο επίτευξης των γενικών στόχων χωρίς δεσμευτικό προϋπολογισμό ανά χώρα.
Πιο αναλυτικά, το ΕΤΣΕ συνιστά κοινή πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων (ΕΤΕπ). Αποτελεί τη βάση του επενδυτικού σχεδίου της ΕΕ, γνωστού επίσης ως «σχεδίου Juncker», αρχικός στόχος του οποίου ήταν η συγκέντρωση 315 δισεκατομμυρίων ευρώ από δημόσιους και ιδιωτικούς πόρους για τη χρηματοδότηση στρατηγικών επενδύσεων.
Σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση, οι ελεγκτές κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το ΕΤΣΕ, από τη δρομολόγησή του το 2015 έως τον Ιούλιο του 2018, πέτυχε να αντλήσει κεφάλαια, προκειμένου να στηριχθεί η πραγματοποίηση πρόσθετων επενδύσεων σε ολόκληρη την ΕΕ. Διαπίστωσαν ότι, μέχρι τα μέσα Ιουλίου του 2018, η ΕΤΕπ είχε εγκρίνει χρηματοδότηση ύψους 65,5 δισεκατομμυρίων ευρώ, ξεπερνώντας έτσι τον ενδεικτικό όγκο χρηματοδότησης ύψους 61 δισεκατομμυρίων ευρώ που προβλεπόταν να εξασφαλιστεί. Με τη στήριξη του ΕΤΣΕ, η ΕΤΕπ κατάφερε να τετραπλασιάσει τις χρηματοδοτικές πράξεις υψηλότερου κινδύνου σε σύγκριση με το 2014.
Ωστόσο, σε ορισμένες περιπτώσεις, έργα του ΕΤΣΕ θα μπορούσαν να είχαν χρηματοδοτηθεί από ιδιωτικές και άλλες δημόσιες πηγές, ή από την ΕΤΕπ, αν και υπό διαφορετικούς όρους. Οι φορείς υλοποίησης έργων προτιμούσαν τη χρηματοδότηση από το ΕΤΣΕ, επειδή είτε ήταν φθηνότερη είτε προσέφερε μακρύτερη περίοδο εξόφλησης.
Επίσης, οι ελεγκτές αμφισβητούν τις αναφερόμενες εκτιμήσεις περί κινητοποίησης πρόσθετων επενδύσεων ποσού ύψους 335 δισεκατομμυρίων ευρώ. Σε ορισμένες περιπτώσεις, με τη μεθοδολογία που χρησιμοποιήθηκε, υπερεκτιμήθηκε ο βαθμός στον οποίο η στήριξη του ΕΤΣΕ συνεπαγόταν πράγματι πρόσθετες επενδύσεις στην πραγματική οικονομία. Επιπλέον, τα αναφερόμενα ποσά δεν λαμβάνουν υπόψη το γεγονός ότι ορισμένες χρηματοδοτικές πράξεις του ΕΤΣΕ αντικατέστησαν άλλες πράξεις της ΕΤΕπ και χρηματοοικονομικά μέσα της ΕΕ. Η έλλειψη συγκρίσιμων δεικτών επιδόσεων και παρακολούθησης για το σύνολο των χρηματοοικονομικών μέσων και των εγγυήσεων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ περιορίζει τη διαφάνεια και την ικανότητα αξιολόγησης των αποτελεσμάτων, δηλώνουν οι ελεγκτές.
«Το ΕΤΣΕ χαίρει μεγάλου κύρους ως ένα από τα εμβληματικά προγράμματα της ΕΕ. Είναι επομένως επιτακτική η τεκμηρίωση με αδιάσειστα επιχειρήματα κάθε ισχυρισμού περί της αποτελεσματικότητάς του,» δήλωσε ο Leo Brincat, μέλος του Ευρωπαϊκού Ελεγκτικού Συνεδρίου και αρμόδιος για την έκθεση.
Σύμφωνα με τους ελεγκτές, η χρηματοδότηση από το ΕΤΣΕ αντικατέστησε εν μέρει χρηματοδότηση από άλλα υπό κεντρική διαχείριση χρηματοοικονομικά μέσα της ΕΕ, ιδίως στους κλάδους των μεταφορών και της ενέργειας. Οι ελεγκτές διαπιστώνουν επίσης ότι η Επιτροπή και η ΕΤΕπ χρειάζεται να διερευνήσουν τις πιθανές αλληλεπικαλύψεις μεταξύ του ΕΤΣΕ και των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (ΕΔΕΤ) που τελούν υπό τη διαχείριση των κρατών μελών.
Στα τέλη του 2017, το χαρτοφυλάκιο του ΕΤΣΕ ενέπιπτε εντός των ορίων που τίθενται για επενδύσεις σε συγκεκριμένους τομείς πολιτικής. Ωστόσο, η γεωγραφική συγκέντρωση δεν ήταν επαρκώς ισορροπημένη, με αποτέλεσμα η χρηματοδότηση να καταλήξει σε μερικά από τα μεγαλύτερα κράτη μέλη της ΕΕ των 15 μέσω καλά εδραιωμένων εθνικών αναπτυξιακών τραπεζών.
Οι ελεγκτές διατυπώνουν σειρά συστάσεων:
- προώθηση της αιτιολογημένης χρήσης προϊόντων υψηλότερου κινδύνου της ΕΤΕπ στο πλαίσιο του ΕΤΣΕ,
- ενθάρρυνση της συμπληρωματικότητας μεταξύ χρηματοοικονομικών μέσων της ΕΕ και εγγυήσεων από τον προϋπολογισμό της ΕΕ,
- βελτίωση της αξιολόγησης του κατά πόσον υποψήφια έργα του ΕΤΣΕ θα μπορούσαν να χρηματοδοτηθούν από άλλες πηγές,
- καλύτερη εκτίμηση της επενδυτικής κινητοποίησης,
- βελτίωση της γεωγραφικής κατανομής των στηριζόμενων από το ΕΤΣΕ επενδύσεων.
Το ΕΤΣΕ συστάθηκε το 2015, εντασσόμενο στο «επενδυτικό σχέδιο για την Ευρώπη» το οποίο σχεδιάστηκε προκειμένου να καλύψει το επενδυτικό κενό που προέκυψε έπειτα από την χρηματοπιστωτική και οικονομική κρίση που ενέσκηψε το 2008. Συγκροτήθηκε στην ΕΤΕπ και διευθύνεται από διοικητικό συμβούλιο απαρτιζόμενο από εκπροσώπους της Επιτροπής και της ΕΤΕπ. Το ΕΤΣΕ συστάθηκε αρχικά με την προοπτική να χρησιμοποιήσει εγγύηση από τον προϋπολογισμό της ΕΕ ύψους 16 δισεκατομμυρίων ευρώ και 5 δισεκατομμύρια ευρώ από ιδίους πόρους της ΕΤΕπ για να καταστήσει δυνατή την εκ μέρους του ομίλου της ΕΤΕπ χορήγηση χρηματοδότησης ύψους 61 δισεκατομμυρίων ευρώ περίπου, με τον στόχο της άντλησης, έως τον Ιούλιο του 2018, επιπλέον 315 δισεκατομμυρίων ευρώ σε στρατηγικές επενδύσεις στις υποδομές και τις ΜΜΕ, καλύπτοντας το μεγαλύτερο μέρος των τομέων πολιτικής της ΕΕ και όλα τα κράτη μέλη.
Τον Νοέμβριο του 2016, οι ελεγκτές της ΕΕ δημοσίευσαν γνώμη για το ΕΤΣΕ. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, δημοσίευσαν επίσης ειδική έκθεση για τα χρηματοοικονομικά μέσα της ΕΕ.
Το ΕΕΣ παρουσιάζει τις ειδικές εκθέσεις του στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και στο Συμβούλιο της ΕΕ, καθώς και σε άλλους ενδιαφερομένους, όπως τα εθνικά κοινοβούλια, παράγοντες του αντίστοιχου κλάδου και εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών. Στη συντριπτική πλειονότητά τους, οι συστάσεις που διατυπώνουμε στις εκθέσεις μας υλοποιούνται. Το υψηλό αυτό ποσοστό αποδοχής τους αποδεικνύει τον θετικό αντίκτυπο του έργου μας στους πολίτες της ΕΕ.
Η ειδική έκθεση αριθ. 3/2019, με τίτλο «Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων: ανάγκη περαιτέρω ενεργειών για να θεωρηθεί απολύτως επιτυχημένο», είναι διαθέσιμη στον ιστότοπο του ΕΕΣ (eca.europa.eu) σε 23 γλώσσες της ΕΕ.
