του Νίκου Αβουκάτου
Η πρόσφατη βιβλική καταστροφή στη Μάνδρα Αττικής, εξαιτίας των φονικών πλημμυρικών φαινομένων που στέρησαν τη ζωή σε 23 ανθρώπους, απέδειξε δυστυχώς περίτρανα, για ακόμη μια φορά, ότι οι ανθρώπινες παρεμβάσεις κοστίζουν πολύ ακριβά. Σε όλη τη χώρα υπάρχουν αρκετά παραδείγματα άναρχης δόμησης και μπαζωμάτων σε χειμάρρρους, που σε συνδυασμό με την ελλιπή προετοιμασία απέναντι στην κλιματική αλλαγή και την απουσία διοχέτευσης της βαρύτητας σε αποτελεσματικά αντιπλημμυρικά έργα, δημιουργούν ένα πολύ επικίνδυνο «κοκτέιλ», κυρίως για τις αστικές περιοχές. Μία από αυτές είναι και το πολεοδομικό συγκρότημα της Θεσσαλονίκης.
Σύμφωνα με τη μελέτη επικινδυνότητας πλημμυρών της Ειδικής Γραμματείας Υδάτων του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, η οποία συντάχθηκε το 2012 και σύντομα θα επικαιροποιηθεί, στα δυτικά της Περιφερειακής Ενότητας Θεσσαλονίκης, ο Εχέδωρος ή, αλλιώς, Γαλλικός ποταμός εντάσσεται στα ποτάμια της περιοχής με πολύ αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης πλημμυρικών φαινομένων.
Το πιο πρόσφατο πλημμυρικό επεισόδιο στην περιοχή της Νέας Φιλαδέλφειας, κατά τη διάρκεια μιας ξαφνικής πλημμύρας το 2010, απέδειξε ότι το συγκεκριμένο είναι ένα επίφοβο ποτάμι. «Χρειάζεται μεγάλη προσοχή για τον Εχέδωρο, ο οποίος, μάλιστα, έχει μεγάλο δυναμικό διάβρωσης στις όχθες του, για αυτό θα πρέπει άμεσα να γίνουν έργα, τόσο στην ορεινή ζώνη του όσο και στην κοίτη του», τονίζει στη Greenagenda.gr ο Κώστας Στ. Βουδούρης, Γεωλόγος-Μαθηματικός, Δρ. Υδρογεωλογίας του Πανεπιστημίου Πατρών, και επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Γεωλογίας του ΑΠΘ.
Από τον Γαλλικό ποταμό υπάρχουν καταγεγραμμένες από ιστορικά στοιχεία πέντε σημαντικές πλημμύρες που κάλυψαν την περιοχή από τις εκβολές του προς τον αστικό ιστό της πόλης, δηλαδή προς το Καλοχώρι. «Πρόκειται, δηλαδή, για μια περιοχή που είναι δυνητικά αυξημένου κινδύνου εκδήλωσης πλημμυρικών φαινομένων», επισημαίνει ο κ. Βουδούρης και εφιστά την προσοχή των αρμοδίων: «Έδώ πρέπει να δοθεί βαρύτητα, προφανώς, και να σχεδιαστούν έργα κατάλληλα για την αντιμετώπιση και την αποφυγή τέτοιων φαινομένων στη συγκεκριμένη περιοχή».
Με ροζ χρώμα απεικονίζονται οι ζώνες δυνητικά υψηλού κινδύνου εκδήλωσης πλημμυρών. Τα κόκκινα στίγματα αφορούν σημαντικές ιστορικές πλημμύρες
Για την ανατολική ακτή του Θερμαϊκού Κόλπου, όπου βρίσκεται ο ποταμός Ανθεμούντας, ο κ. Βουδούρης υποστηρίζει ότι η έντονη αστικοποίηση και η ασφαλτόστρωση εμποδίζουν πλέον το νερό να βρει διέξοδο προς τη θάλασσα. Σύμφωνα με τον ίδιο, πρέπει να γίνουν έργα ανάσχεσης των χειμάρρων και όχι εντός της αστικής περιοχής. Όπως προκύπτει από τον σχετικό χάρτη, πέρα από τα δυτικά και ανατολικά της Θεσσαλονίκης, σοβαρά είναι τα προβλήματα με πλημμύρες και σε παράκτιες περιοχές της Κασσάνδρας.
Υπόλογος ο άνθρωπος
«Οι ανθρωπογενείς παρεμβάσεις ευθύνονται για τα πλημμυρικά φαινόμενα», δηλώνει κατηγορηματικά στη Greenagenda.gr ο Παναγιώτης Σ. Στεφανίδης, Δασολόγος, Γεωλόγος, Καθηγητής του ΑΠΘ, μετά από μια εμπεριστατωμένη πανεπιστημιακή έρευνα, διάρκειας 40 ετών.
Σύμφωνα με τον κ. Στεφανίδη, οι επιχωματώσεις των κοιτών για την επέκταση παροχθίων οικοπέδων, η τσιμεντοποίηση, η άναρχη δόμηση και η μείωση της παροχετευτικότητας των χειμάρρων, επιδεινώνουν καθοριστικά την ένταση των πλημμυρικών φαινομένων, προκαλώντας αναπόφευκτά μεγάλες ζημιές.
Όπως τονίζει ο ίδιος, οι χείμαρροι στην περιοχή του πολεοδομικού συγκροτήματος της Θεσσαλονίκης χρειάζεται να παραμείνουν ανοικτοί και να αξιοποιηθούν τα ρέματα, με τη δημιουργία χώρων πράσινου και αναψυχής. «Η μεγάλη συσσώρευση υδάτων συμβαίνει διότι κάποτε υπήρχαν ανοιχτοί χείμαρροι, αλλά σήμερα πλέον αυτοί είναι κλειστοί. Ένα από τα πιο χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η περιοχή στη γέφυρα των Αγίων Πάντων, στο κέντρο της πόλης», λέει ο κ. Στεφανίδης.
Ο φόβος για το «ρέμα Δενδροποτάμου»
Ο Δενδροπόταμος είναι ο σημαντικότερος χείμαρρος της πόλης. Μαζεύει τα νερά από όλη τη λεκάνη απορροής δυτικά της πόλης, αλλά και από τα βόρεια, αφού ο Ξηροπόταμος επίσης καταλήγει στην κοίτη του (συνολική επιφάνεια λεκάνης απορροής: 11.500 εκτάρια, από τα οποία 3.500 αφορούν ορεινές περιοχές). Το μήκος του χείμαρρου μέσα στο πολεοδομικό συγκρότημα ξεπερνά τα 25 χιλιόμετρα, ενώ κοντά στην εκβολή του (στη περιοχή των δεξαμενών της Jet Oil στο Καλοχώρι) η μέγιστη παροχή του έχει φτάσει και τα 265 κυβικά μέτρα το δευτερόλεπτο. Γενικά οι παροχές του χειμάρρου, την τελευταία δεκαετία αυξάνονται, καθώς η πόλη επεκτείνεται και οι δασικές και αγροτικές εκτάσεις, στη λεκάνη απορροής του, αναγκαστικά περιορίζονται. Η παροχετευτική του ικανότητα έχει μειωθεί σημαντικά από παράνομες επιχωματώσεις, αυθαίρετα και κατασκευές όπως π.χ. γέφυρες.
Σύμφωνα με τον κ. Στεφανίδη, το ρέμα Δενδροποτάμου αποτελεί ένα πολύ σοβαρό πρόβλημα με «μεγάλα θέματα», αφού ο κίνδυνος να επαναληφθούν παλαιότερες πλημμυρικές καταστροφές, όπως αυτές των ετών 1952, 1970 και 1976, είναι ιδιαίτερα υψηλός.
Να σημειωθεί ότι ο χείμαρρος του Δενδροποτάμου αποτελείται από 7 υπολεκάνες και διακλαδώσεις από το Ωραιόκαστρο το Μελισσσοχώρι, τη Λητή, το Φίλυρο την Ευκαρπία, το Ασβεστοχώρι και την Πολίχνη. Η κεντρική κοίτη του διέρχεται την αστική περιοχή από τη Σταυρούπολη, την Πολίχνη, τη Μενεμένη και χύνεται στη θάλασσα του Θερμαϊκού Κόλπου.
Προβλήματα και στα ανατολικά
Ο Παναγιώτης Στεφανίδης, Επίκουρος καθηγητής του ΑΠΘ
Ιδιαίτερα επικίνδυνη είναι η κατάσταση και στην ανατολική ακτή του Θερμαϊκού και συγκεκριμένα στον δήμο Θερμαϊκού, σύμφωνα με τον κ. Στεφανίδη. Οι πλημμύρες τον Σεπτέμβριο του 2016 προκάλεσαν μεγάλες ζημιές σε κατοικίες, καταστήματα και στο οδικό δίκτυο σε Νέα Μηχανιώνα, Περαία, Αγία Τριάδα, Αγγελοχώρι και Επανομή, αλλά και τον θάνατο μίας 53χρονης.
Περίπου 500 ήταν οι κλήσεις που δέχθηκε σε ένα βράδυ η πυροσβεστική υπηρεσία στη Θεσσαλονίκη για να πραγματοποιήσει άντληση υδάτων ενώ η περιοχή κηρύχθηκε σε κατάσταση έκτακτης ανάγκης, στην οποία βρίσκεται ακόμη και σήμερα, σχεδόν 16 μήνες μετά! Μάλιστα, την περασμένη Δευτέρα, η δημοτική αρχή ζήτησε να παραταθεί η κατάσταση έκτακτης ανάγκης, τουλάχιστον μέχρι τον Ιούνιο του 2018...
«Δεν υπάρχουν έργα συγκράτησης στο ανατολικό τμήμα του Θερμαϊκού, εκεί όπου έχουν γίνεται τα περισσότερα εκτρώματα», σημειώνει ο κ. Στεφανίδης και προειδοποιεί πως το συγκεκριμένο οικιστικό κομμάτι θα έρθει αντιμέτωπο με νέους σοβαρούς κινδύνους.
Οι λεκάνες απορροής και οι χείμαρροι στα ανατολικά του Θερμαϊκού Κόλπου
«Το πρόβλημα εντοπίζεται στις μικρές λεκάνες απορροής του συγκροτήματος των χειμάρρων Περαίας - Αγίας Τριάδας, όπου υπάρχουν 7-8 χείμαρροι και θα μπορούσαν να προκαλέσουν περιστατικά όπως αυτό πέρυσι στον χείμαρρο της Μηχανιώνας. Λόγω της οικιστικής ανάπτυξης τσιμεντοποιήθηκαν τα πάντα, ενώ και τα υψόμετρα των χειμάρρων αυτών δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλα, γεγονός που επιδεινώνει την κατάσταση», εξηγεί ο ίδιος.
Οι ανοικτές «πληγές» και η θωράκιση του κέντρου
Οι κλειστοί χείμαρροι, που πηγάζουν από τους γύρω λόφους της Θεσσαλονίκης και αφού διασχίσουν τμήμα της αστικής περιοχής καταλήγουν στο Θερμαϊκό Κόλπο, από τα δυτικά προς τα ανατολικά, είναι οι εξής επτά:
1. Χείμαρρος Δενδροποτάμου
2. Χείμαρρος Αναγεννήσεως
3. Χείμαρρος Πανεπιστημίου (Ευαγγελίστριας)
4. Χείμαρρος Έκθεσης
5. Χείμαρρος Κωνσταντινίδη
6. Χείμαρρος Α. Τούμπας
7. Χείμαρρος Κυβερνείου (Κήπος του Καλού, Αγίου Παντελεήμονα, Ελαιώνα)
8. Χείμαρρος Αλλατίνη
Χαρακτηριστικά παραδείγματα κλειστών χειμάρρων με αγωγούς είναι ο χείμαρρος της Αναγεννήσεως (σε ολόκληρη την οικιστική περιοχή, πλέον, μετά από κάθε ξαφνική νεροποντή, πλημμυρίζει η οδός Αγίων Πάντων), ο χείμαρρος στην περιοχή Ευαγγελίστριας, ο οποίος επίσης είναι κλειστός με υπόγειο αγωγό, και, τέλος, ο χείμαρρος στη περιοχή της Διεθνούς Έκθεσης.
Πάντως, σε ότι αφορά το κέντρο του πολεοδομικού συγκροτήματος της πόλης, ο κ. Στεφανίδης υποστηρίζει ότι είναι πλήρως προστατευόμενο με τα έργα που έχουν γίνει στο Σέιχ Σου, ωστόσο ο ίδιος επισημαίνει τη σημασία συντήρησης των έργων στην ορεινή ζώνη.
Πάνω από 30mm βροχής σε δύο ώρες είναι αρκετά
Στη Θεσσαλονίκη ετησίως πέφτουν 450 χιλιοστά βροχής. Σύμφωνα με τον διευθυντή του Κέντρου Μετεωρολογικών Εφαρμογών του ΕΛΓΑ, Μιχάλη Σιούτα, πάνω από 30 χιλιοστά, σε διάστημα δύο ωρών, είναι μια ικανή ποσότητα για να εμφανιστούν πλημμυρικά επεισόδια στους χειμάρρους όλων των πολεοδομικών συγκροτημάτων.
Βέβαια, εξηγεί ο κ. Σιούτας, τα πλημμυρικά επεισόδια εξαρτώνται αναλόγως της μορφολογίας του εδάφους, της απορροφητικότητάς του και των τρόπων διαφυγής του νερού. «Αυτά τα δεδομένα, μαζί, σαφώς, με τη ραγδαιότητα, διαμορφώνουν μικρά ή σοβαρότερα προβλήματα στην περιοχή εκδήλωσης των ακραίων καιρικών φαινομένων», συμπληρώνει.
