Πριν από εκατό χρόνια ο Γαλαξίας μας ήταν ορατός από κάθε γωνιά του πλανήτη κατά τις βραδινές ώρες.
Το θέαμα των χιλιάδων αστεριών συνιστούσε κομμάτι της καθημερινής ζωής εμπνέοντας ζωγράφους όπως τον Van Gogh, μουσικούς ή συγγραφείς.
Σήμερα που περισσότερο από το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε αστικά κέντρα υπολογίζεται ότι τρεις στους τέσσερις κατοίκους των πόλεων δεν έχουν βιώσει ποτέ την εμπειρία του καθαρού νυχτερινού ουρανού. Η υπερβολική και λανθασμένη χρήση τεχνητού φωτισμού έχει δημιουργήσει έναν έντονο φωτεινό θόλο πάνω από τις αστικές περιοχές παρεμποδίζοντας τη θέαση του έναστρου ουρανού, προκαλώντας παράλληλα σοβαρά προβλήματα στο περιβάλλον και κατ' επέκταση στην ανθρώπινη υγεία. Οι ειδικοί λένε πως δεν είναι εύκολο να εξηγηθεί τι ακριβώς έχει χάσει η ανθρωπότητα εξαιτίας της φωτορρύπανσης...
Στη χώρα μας, σύμφωνα με την εφημερίδα Έθνος, είναι γεγονός ότι πλέον είναι αδύνατον να πραγματοποιηθούν επιστημονικές παρατηρήσεις από το κέντρο της Αθήνας. «Το 1902, όταν κατασκευάστηκε το τηλεσκόπιο του Αστεροσκοπείου στο Θησείο λειτουργούσε ερευνητικά. Πλέον λόγω της φωτορρύπανσης δεν μπορεί να γίνει επιστημονική δουλειά με αυτό, αξιοποιείται μόνο για εκπαιδευτικούς λόγους», λέει η κ. Αναστασία Μεταλληνού, από το Ινστιτούτο Αστρονομίας, Αστροφυσικής, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης του Αστεροσκοπείου. «Για να καταλάβετε πόσο μακριά πρέπει να πάει ένας ερευνητής ώστε να εργαστεί επιστημονικά, το Αστεροσκοπείο χρησιμοποιεί το τηλεσκόπια του Χελμού. Αυτό συμβαίνει σε όλο τον κόσμο».
Με αφετηρία τα δεδομένα αυτά, ένα παγκόσμιο επιστημονικό πείραμα, στο οποίο καλούνται να συμμετάσχουν φέτος Ελληνες μαθητές αλλά και ενήλικες, βρίσκεται σε εξέλιξη. Στόχος του είναι η δημιουργία μιας διεθνούς βάσης δεδομένων για τη φωτορρύπανση και τις συνέπειές της ανά την υφήλιο.
Ένα παγκόσμιο πρόγραμμα με την ονομασία «Ο πλανήτης Γη τη Νύχτα», την ευθύνη του οποίου για τη χώρα μας έχει το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Ο φορέας απευθύνεται σε κάθε πολίτη ζητώντας του να... σηκώσει το κεφάλι ψηλά και να μετρήσει τα άστρα. Παρατηρώντας συγκεκριμένους αστερισμούς οι συμμετέχοντες θα καταγράφουν τις μετρήσεις τους και θα τις στέλνουν σε μια παγκόσμια ηλεκτρονική βάση όπου θα αναλύονται από επιστήμονες με βάση εξειδικευμένες περαμέτρους και παλαιότερα δεδομένα. Εγκύκλιο για συμμετοχή στο πρόγραμμα αναμένεται να στείλει σύντομα στα σχολεία το υπουργείο Παιδείας.
Η παρατήρηση
«Η διαδικασία είναι πολύ απλή», εξηγεί μιλώντας στην εφημερίδα η δρ Μαργαρίτα Μεταξά, υπεύθυνη για το πρόγραμμα από το Αστεροσκοπείο Αθηνών μαζί με τον κ. Αναστάσιο Δαπέργολα, διευθυντή Ερευνών του Ινστιτούτου Αστροφυσικής, Αστρονομίας, Διαστημικών Εφαρμογών και Τηλεπισκόπησης. «Το μόνο που χρειάζεται είναι ένας ηλεκτρονικός υπολογιστής, ένα tablet ή ένα smartphone και πέντε απλά βήματα».
Αφού κατεβάσουν μια εφαρμογή από την ιστοσελίδα http://www.astro.noa.gr/gr/globeatnight/ oι συμμετέχοντες θα παρατηρούν με τα μάτια τους επτά διαφορετικούς αστερισμούς κατά τη διάρκεια του έτους και θα υποβάλλουν τις μετρήσεις τους.
«Αυτή την περίοδο κοιτάζουμε τον Ωρίωνα ενώ θα ακολουθήσουν ο Λέων, ο Βοώτης, ο Ηρακλής, ο Κύκνος, ο Πήγασος και ο Περσέας», λέει η κ. Μεταξά.
«Οσοι λάβουν μέρος θα συγκρίνουν το πώς εμφανίζονται οι αντίστοιχοι αστερισμοί -τις καθορισμένες από το πρόγραμμα περιόδους παρατήρησης- στον νυχτερινό ουρανό της περιοχής τους με τους χάρτες που ακολουθούν. Ο κάθε χάρτης παρουσιάζει αστέρια, μέχρι ένα συγκεκριμένο φαινόμενο μέγεθος. Επιλέγοντας τον σωστό χάρτη, μπορούν να εκτιμήσουν το μέγιστο φαινόμενο μέγεθος (δηλαδή την ελάχιστη φωτεινότητα) των αστεριών τα οποία μπορούν να δουν από την περιοχή παρατήρησης. Αυτό αποτελεί μέτρο της φωτορύπανσης...».
Πώς να συμμετάσχετε στο Globe at Night
1. Βρείτε τον αστερισμό στον νυχτερινό ουρανό από την ιστοσελίδα http://www.astro.noa.gr/gr/globeatnight/orion.html
2. Βγείτε 1-2 ώρες μετά τη δύση του Ηλίου σε κάποιο σκοτεινό μέρος, μακριά από έντονα φώτα.
3. Αφήστε να περάσει λίγη ώρα για να συνηθίσουν τα μάτια σας στο σκοτάδι. Καλό είναι να μην υπάρχει φεγγάρι.
4. Συγκρίνετε πώς φαίνεται ο αστερισμός από την τοποθεσία που τον παρατηρείτε με τους 7 χάρτες της αντίστοιχης σελίδας.
5. Καταχωρίστε τις παρατηρήσεις σας στη διαδικτυακή εφαρμογή http://www.globeatnight.org/el/webapp/
Μαθητές της Νισύρου σκάναραν τον ουρανό
Το Γυμνάσιο Νισύρου είναι το πρώτο σχολείο στην Ελλάδα που έχει ήδη υλοποιήσει παρατήρηση του έναστρου ουρανού στο πλαίσιο του προγράμματος Globe at Night. Δέκα μαθητές που συμμετέχουν στο πρόγραμμα υπό την εποπτεία της καθηγήτριας Φυσικής Ευαγγελίας Χασάπη συναντήθηκαν σε σκοτεινή τοποθεσία, μια βραδιά χωρίς σύννεφα, και ακολούθησαν τις οδηγίες του Αστεροσκοπείου. «Βρήκα πολύ ενδιαφέρουσα την πρωτοβουλία και το ανακοίνωσα στα παιδιά», λέει η ίδια στο «Εθνος». «Το άκουσαν με πολύ ενδιαφέρον και αποφασίσαμε να το κάνουμε», συμπληρώνει.
«Μου φάνηκε πολύ ωραία ιδέα γιατί έχει σχέση με τα αστέρια», λέει η Κωνσταντίνα Κουλάκη, μαθήτρια της Α' Γυμνασίου που συμμετείχε στην παρατήρηση. «Βγήκαμε έξω κατά τις επτά παρά τέταρτο. Πήγαμε σε ένα μέρος, λίγο πιο ψηλά από τον οικισμό, ένα σημείο χωρίς σπίτια μόνο με δέντρα και καθίσαμε δέκα λεπτά για να συνηθίσει το μάτι μας στο σκοτάδι. Επρεπε να βρούμε τον Ωριώνα», λέει. «Τον βρήκαμε κατευθείαν», συμπληρώνει η συμμαθήτριά της, Χριστίνα Καραγιάννη. «Προηγουμένως είχαμε δει κάποιες φωτογραφίες των αστερισμών στην τάξη, είχαμε μιλήσει με την καθηγήτριά μας για το τι είναι η φωτορύπανση και ποιες οι συνέπειές της, είχαμε λύσει απορίες και έτσι τον εντοπίσαμε αμέσως. Ηταν εύκολο».
Στη συνέχεια, όπως εξηγεί η Κωνσταντίνα, «μπήκαμε στον υπολογιστή του σχολείου και επιλέξαμε -με βάση το πόσα αστέρια είχαμε δει- την εικόνα που αντιστοιχούσε στην παρατήρησή μας. Οπως φαίνεται εδώ δεν έχει φωτορύπανση γιατί η εικόνα που βρήκαμε αντιστοιχεί στο επίπεδο 6 με άριστα το 7». Η Χριστίνα και η Κωνσταντίνα ανυπομονούν να επαναλάβουν τη μέτρηση τον Μάρτιο αναζητώντας αυτήν τη φορά τον αστερισμό του Λέοντα. Οι παρατηρήσεις τους, που βρίσκονται ήδη στο παγκόσμιο ηλεκτρονικό αρχείο, θα βοηθήσουν τους επιστήμονες να εξάγουν συμπεράσματα για το φαινόμενο.
Νέα μέτρηση στην Πάτρα
Στην Πάτρα, μια πόλη με έντονη φωτορύπανση, αναμένεται να γίνει μία από τις επόμενες μετρήσεις από μαθητές. Το Πειραματικό Γυμνάσιο της πόλης συμμετέχει στο πρόγραμμα «Ο Πλανήτης Γη το βράδυ» και η μετάδοση της επιστημονικής γνώσης έχει, όπως φαίνεται, γοητεύσει τους μαθητές. «Χωρίς τηλεσκόπιο μέσα από την πόλη φαίνονται πολύ λίγα αστέρια στον ουρανό», λέει ο Κωνσταντίνος Κάνιστρος, ένας από τους 60 μαθητές του σχολείου που ανυπομονούν να έρθει η σειρά τους για να λάβουν μέρος στη μέτρηση. «Βρίσκω ενδιαφέρουσα τη δουλειά του αστρονόμου και θα ήθελα να περάσω μια μέρα κάνοντας παρατηρήσεις για τα αστέρια».
Χαρούμενη που θα συμμετάσχει στο πρόγραμμα είναι και η μαθήτρια Αθηνά-Αλεξία Θανοπούλου από το Πειραματικό Γυμνάσιο Πατρών η οποία εξηγεί ότι κινητήριος δύναμη για να λάβει την απόφασή της ήταν μια προηγούμενη εμπειρία της με τηλεσκόπιο: «Εξω από κάποια εκδήλωση είχαν τοποθετήσει τηλεσκόπια. Εμείς κοιτούσαμε μέσα από αυτά και ένας κύριος μας έδειχνε τους αστερισμούς. Βλέπαμε το φεγγάρι πολύ κοντά», λέει.
H θέση της Ελλάδας
Η Ελλάδα βρίσκεται σε καλύτερη θέση από τις περισσότερες αναπτυγμένες ευρωπαϊκές χώρες, πλην της Ιρλανδίας, από πλευράς φωτορύπανσης. Σύμφωνα όμως με τους ειδικούς, υπάρχουν σημαντικά περιθώρια βελτίωσης. H άσκοπη κατασπατάληση ενέργειας, η απειλή της ανθρώπινης υγείας και η διατάραξη οικοσυστημάτων είναι οι άμεσες συνέπειες της «απώλειας» του έναστρου ουρανού λόγω της φαινομένου. Η φωτορύπανση προκαλείται από τη λανθασμένη και ακατάλληλη εφαρμογή εξωτερικού φωτισμού σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους, που αντί να καλύπτει μόνο τις ανάγκες ορατότητας, κατασπαταλά ενέργεια σκορπώντας περιττό φως στο νυχτερινό περιβάλλον και στον ουρανό. Η καταπολέμηση του φαινομένου θεωρείται ύψιστης σημασίας για τον αγώνα ενάντια στην κλιματική αλλαγή.
