του Θοδωρή Καραουλάνη
Το τέρας της ελληνικής γραφειοκρατίας είναι γνωστό, όπως γνωστό είναι και ένα άλλο βασικό πρόβλημα της χώρας: ότι δεν μπορούμε να μετρήσουμε σωστά. Είναι παροιμιώδης πλέον σε ευρωπαϊκό – και παγκόσμιο – επίπεδο η φράση «greek statistics». Λιγότερο γνωστό είναι ότι και οι δύο αυτές παθογένειες χαρακτηρίζουν τον τρόπο που «μετράμε» και «αναλύουμε» τα δεδομένα της Κλιματικής Αλλαγής. Όσοι παρακολουθούν τα ευρωπαϊκά θέματα περιβάλλοντος έχουν πολλά να «μαρτυρήσουν» για το ότι η χώρα μας, σε δεκάδες στατιστικά στοιχεία που μας ζητούνται από ευρωπαϊκούς θεσμούς για θέματα κλίματος και περιβάλλοντος είτε δεν απαντά καθόλου είτε απαντά με καθυστέρηση ετών, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες των (λιγοστών) αρμόδιων υπαλλήλων του Υπουργείου Περιβάλλοντος. Και όμως, έχουμε αφιερώσει εκατοντάδες εκατομμύρια και έχουμε ιδρύσει δεκάδες φορείς που ασχολούνται με το περιβάλλον και με το κλίμα. Τι συμβαίνει;
Κανείς δεν ελέγχει την αποτελεσματικότητα και κανείς δεν έχει αναλάβει το συντονισμό μεταξύ των υπηρεσιών και των φορέων. Πρόκειται για ένα σχεδόν «χαοτικό» σύστημα, συγκρινόμενο με άλλες χώρες, με κατακερματισμό υποδομών και αρμοδιοτήτων, που σίγουρα βολεύει αρκετούς…
Η μέχρι σήμερα κατάσταση έχει οδηγήσει:
- Στην εγκατάσταση και λειτουργία πολυδάπανων αλλά κατακερματισμένων και μη διαλειτουργικών τεχνολογικών υποδομών (σταθερών και κινητών) σε σημαντικό αριθμό δημοσίων φορέων. Αυτό σημαίνει ότι οι υφιστάμενες υποδομές όχι μόνο κοστίζουν πολύ αλλά και δεν συνεργάζονται μεταξύ τους, δηλαδή κανείς δεν μπορεί να έχει συνολική εικόνα των δεδομένων!
- Σε συμμετοχή σημαντικού αριθμού ερευνητών, επιστημόνων και τεχνικών με συναφές επιστημονικό-τεχνολογικό αντικείμενο σε αρκετούς φορείς χωρίς να υπάρχει η στοιχειώδης συνεργασία μεταξύ τους. Αυτό σημαίνει ότι κάποιοι ερευνητές μπορί να κάνουν την ίδια δουελιά ή σχεδόν το ίδιο έργο δύο και τρεις φορές (και να πληρώονται αντιστοίχως δύο κι τρεις φορές) ή να γίνεται σχεδόν το ίδιο έργο σε δύο φορείς και κανείς από τους δύο να μην ξέρει για τον άλλο.
- Σε έλλειψη θεσμικής συνεργασίας των δημόσιων φορέων στην εκπροσώπηση της χώρας σε διεθνείς, ευρωπαϊκούς και διακρατικούς οργανισμούς έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης, στους οποίους η χώρα καταβάλλει ετησίως δεκάδες εκατομμύρια ΕΥΡΩ για την συμμετοχή της στα τεχνολογικά τους προγράμματα (επιχειρησιακά και ερευνητικά). Αυτό έχει οδηγήσει πολλές φορές μέχρι σήμερα να γίνουμε «ρεζίλι» καθώς άλλα κράτη δεν μπορούν να αντιληφθούν «το ελληνικό μοντέλο»
- Σε αυτόνομη και χωρίς κανέναν συντονισμό συμμετοχή συναφών φορέων σε ευρωπαϊκά και εθνικά προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης επιτείνοντας τον υφιστάμενο κατακερματισμό και την έλλειψη συνεργασίας. Δεν υπάρχει καμία κεντρική, κρατική ή μη, αρχή που να γνωρίζει πόσα και ποια προγράμματα για το περιβάλλον και την κλιματική αλλαγή χρηματοδοτούνται στη χώρα!
Είναι χαρακτηριστικό ότι μετά την μεταπολίτευση δημιουργήθηκαν περισσότεροι από 20 επιστημονικοί φορείς για το κλίμα, τις επιστήμες της γης και τις εφαρμογές τους, ώστε σήμερα να μιλάμε για περισσότερους από 28 φορείς δημοσίου συμφέροντος και δημόσιας χρηματοδότησης – χωρίς κανέναν συντονισμό μεταξύ τους!
Σήμερα στη χώρα έχουμε:
Πέντε (5) Φορείς για τη Χαρτογράφηση της Ξηράς: Διεύθυνση Τοπογραφικής του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (ΥΠΑΑΤ- πρώην Γεωργίας), Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού (ΓΥΣ) του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας (ΥΠΕΘΑ), Οργανισμός Κτηματολογίου & Χαρτογραφήσεων Ελλάδας (ΟΚΧΕ) που ενοποιήθηκε με την Κτηματολόγιο ΑΕ δημιουργώντας την ΕΚΧΑ ΑΕ (του πρώην ΥΠΕΚΑ, νυν ΥΠΕΝ), Διεύθυνση Δασικών Χαρτών του Υπουργείου Περιβάλλοντος καθώς και το Ινστιτούτο Γεωλογικών και Μεταλλευτικών Ερευνών (ΙΓΜΕ) για την γεωλογική χαρτογράφηση.
Οκτώ (8) Φορείς για τη Γεωλογία, τον Ορυκτό Πλούτο και τους Σεισμούς: Δημόσια Εταιρεία Υδρογονανθράκων του Υπουργείου Ενέργειας και ΙΓΜΕ του ίδιου Υπουργείου, Γεωδυναμικό Ινστιτούτο του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, τέσσερα Τμήματα γεωλογίας-σεισμολογίας (του ΕΚΠΑ, του ΑΠΘ, του Πανεπιστημίου της Πάτρας και του ΤΕΙ Κρήτης που συντηρούν αντίστοιχα και σχεδόν ισοδύναμα δίκτυα σεισμογράφων), Ινστιτούτο Τεχνικής Σεισμολογίας και Αντισεισμικών Κατασκευών (Ι.Τ.Σ.Α.Κ) που ενοποιήθηκε με τον Οργανισμό Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (Ο.Α.Σ.Π.) κάτω από το Υπουργείο Υποδομών, Μεταφορών και Δικτύων.
Πέντε (5) Φορείς για το Θαλάσσιο Περιβάλλον: Υδρογραφική Υπηρεσία Πολεμικού Ναυτικού, Εθνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών - ΕΛΚΕΘΕ, Υπηρεσίες Υπουργείου Εμπορικής Ναυτιλίας, Ναυτικό Μετεωρολογικό Κέντρο της ΕΜΥ, Διεύθυνση Αλιείας ΥΠΑΑΤ.
Δέκα (10) Φορείς για τη Μετεωρολογία, το Κλίμα και την Υδρολογία: Σήμερα έχουμε πάνω από δέκα δημόσιους φορείς, όχι που ασχολούνται (έχουμε πολλούς περισσότερους) αλλά που επενδύουν σε συναφείς και σχετικά δαπανηρές υποδομές παρατήρησης: μετεωρολογικής – κλιματολογικής-υδρολογικής (π.χ. Μετεωρολογικοί Σταθμοί - ΜΣ), χωρίς ενιαία υιοθέτηση των διεθνών προτύπων παρατήρησης, συλλογής, αρχειοθέτησης, επεξεργασίας και κοινές δραστηριότητες στην έρευνα, που δεν συνεργάζονται παρόλο που το προβλέπει και η σύγχρονη εθνική νομοθεσία και η παλαιά. Οι ΜΣ που έχουν συνολικά εγκατασταθεί στη χώρα πλησιάζουν τους δυόμιση χιλιάδες (2500!) ενώ σύμφωνα με τα διεθνή standards χρειαζόμαστε περίπου τετρακόσιους (400!).
Ας δούμε λίγο πιο αναλυτικά τι γίνεται με τον τρόπο που μετράμε τα κλιματικά δεδομένα και ιδίως με τους μετεωρολογικούς σταθμούς (ΜΣ):
- Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (160 ΜΣ, που συμμετέχουν στο παγκόσμιο σύστημα παρατήρησης)
- Προσωπικό και Υποδομές Μετεωρολογικών Σταθμών Γενικής Γραμματείας Δημοσίων Έργων (πάνω από 200 ΜΣ)
- Προσωπικό και Υποδομές Μετεωρολογικών Σταθμών Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων (πάνω από 200 ΜΣ )
- Προσωπικό και Υποδομές Μετεωρολογικών Σταθμών ΔΕΗ (πάνω από 200 ΜΣ)
Ακαδημία Αθηνών – Κέντρο Έρευνας Φυσικής της Ατμοσφαίρας και Κλιματολογίας - Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών - Ινστιτούτο Ερευνών Περιβάλλοντος και Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΙΕΠΒΑ), 2 συνοπτικούς μετεωρολογικούς σταθμούς και εποπτεύει ένα δίκτυο ερασιτεχνών με μερικές δεκάδες μετεωρολογικούς σταθμούς που χρειάζονται τεκμηρίωση σε ότι αφορά την χρήση τους.
- ΕΛΓΑ - Κέντρο Μετεωρολογικών Εφαρμογών
- ΙΓΜΕ μεγάλο αριθμό υδρολογικών σταθμών.
- Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών - 18 μετεωρολογικοί σταθμοί
- Κέντρο Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΚΑΠΕ) - Δίκτυο Ανεμολογικών Σταθμών
- Δήμοι της χώρας που έχουν αναπτύξει δικά τους δίκτυα ΜΣ
- Άλλα Ερευνητικά Κέντρα και Πανεπιστήμια συντηρούν μικρά δίκτυα
Όπως εύκολα καταλαβαίνει και ο απλός παρατηρητής, το κόστος της λειτουργίας των ανωτέρω δραστηριοτήτων καθώς και των υποδομών που τις συνοδεύουν είναι πολλαπλάσιο του απαιτούμενου, κυρίως λόγω έλλειψης της συν-σχεδίασης και προφανώς της συνεργασίας μεταξύ των εθνικών φορέων.
Όπως προτείνεται από διάφορους φορείς, η πρωτοβουλία για την δικτύωση και συνεννόηση των εθνικών φορέων θα μπορούσε σχετικά γρήγορα να οδηγήσει σε μείωση του λειτουργικού κόστους του δημοσίου και σε υψηλά standards την παροχή υπηρεσιών στις επιστήμες της γης και του κλίματος. Παράλληλα θα οδηγούσε σε κοινά αξιοποιήσιμα δεδομένα και πιθανόν σε περαιτέρω δημιουργία υπηρεσιών προστιθέμενης αξίας, λόγω διαλειτουργικότητας, ειδικά αν υιοθετούνταν αρχές ανοιχτών δεδομένων, όπως είναι σήμερα η διεθνής τάση.
Στις αρχές του 2014, πάντως, ο τότε Αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος Σταύρος Καλαφάτης κατάφερε και έβαλε στο ίδιο τραπέζι πολύ διαφορετικούς φορείς (όπως ερευνητικά ιδρύματα και στρατιωτικούς) και είχε ξεκινήσει σε πολιτικό επίπεδο τη συνεννόηση με τα συναρμόδια Υπουργεία.
Μετά από το πέρασμα αρκετών μηνών και τις οικονομικές και πολιτικές εξελίξεις που μεσολάβησαν, για το θέμα έχει ήδη ενημερωθεί ο νυν Αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος Γιάννης Τσιρώνης και έχει διοργανώσει σχετικές συσκέψεις, οπότε περιμένουμε την κατεύθυνση που θα επιλέξει να κινηθεί στο θέμα η παρούσα κυβέρνηση.
Μπορεί όμως η χώρα να περιμένει για πολύ; Δεν ρωτάμε τυχαία, γιατί ήδη κάποιοι εποφθαλμιούν τη συνέχιση της ίδιας κατάστασης, με στόχο, φυσικά, τα κοινοτικά κονδύλια της επόμενης περιόδου…
