του Θοδωρή Καραουλάνη
Κατά τη συνεδρίαση της Γενικής Διάσκεψης της UNESCO στο Παρίσι, στις 17 Νοεμβρίου 2015, αποφασίστηκε ομόφωνα η δημιουργία Νέου Προγράμματος του Οργανισμού για τις Γεωεπιστήμες και τα Γεωπάρκα (International Geoscience and Geoparks Program), σύμφωνα με το οποίο καθιερώνεται η αναγνώριση περιοχών που διαθέτουν ιδιαίτερη γεωλογική κληρονομιά με διεθνή αναγνώριση ως «Παγκόσμια Γεωπάρκα UNESCO».
Η Ελλάδα βρίσκεται σε μια ιδιαίτερα πλεονεκτική θέση, καθώς διαθέτει ήδη 5 περιοχές που χαρακτηρίζονται πλέον «Παγκόσμια Γεωπάρκα της UNESCO»:
1. Η Νήσος Λέσβος.
2. Η περιοχή του Ψηλορείτη.
3. Η περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου – Αώου.
4. Το Εθνικό Πάρκο Χελμού – Βουραικού.
5. Η περιοχή Σητείας.
Η Greenagenda έκανε μία σύντομη παρουσίαση του νέου προγράμματος και της εναρκτήριας εκδήλωσης στην Ελλάδα πριν λίγες εβδομάδες, μαζί με τοποθετήσεις κυβερνητικών και άλλων φορέων για τη σημασία του προγράμματος.
Όμως τι ακριβώς είναι το πρόγραμμα της Unesco και ποιες είναι αναλυτικά οι ελληνικές περιοχές;
Η UNESCO, το 1999, θεσμοθέτησε το Πρόγραμμα Παγκοσμίων Γεωπάρκων. Έκτοτε, υποστηρίζει όλες τις εθνικές πρωτοβουλίες στο εν λόγω θέμα, οι οποίες συντονίζονται από ένα Παγκόσμιο Δίκτυο Εθνικών Γεωπάρκων. Στο πλαίσιο του Προγράμματος Γεωπάρκων, η Ελληνική Εθνική Επιτροπή για την UNESCO στήριξε την ίδρυση και συνεργάζεται με το Ελληνικό Φόρουμ Γεωπάρκων, μέλος του Παγκόσμιου Δικτύου Γεωπάρκων της UNESCO. Τα ελληνικά Γεωπάρκα είναι : 1)το Απολιθωμένο Δάσος της Λέσβου (ημερομηνία ένταξης στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων το 2000 και στο Παγκόσμιο το 2004) και, στη συνέχεια (2012), ολόκληρο το νησί της Λέσβου, κάτι που αποτέλεσε μεγάλη εθνική επιτυχία, καθώς υπήρξε το πρώτο νησί σε ευρωπαϊκό έδαφος που εντάχθηκε στο σύνολό του στο Δίκτυο, 2) το Φυσικό Πάρκο του Ψηλορείτη (ημερομηνία ένταξης στο Ευρωπαϊκό Δίκτυο Γεωπάρκων το 2001 και στο Παγκόσμιο το 2004), 3) Χελμός-Βουραϊκός (ημερομηνία ένταξης στο Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων το 2009) και 4) Βίκος-Αώος (ημερομηνία ένταξης στο Ευρωπαϊκό και Παγκόσμιο Δίκτυο Γεωπάρκων το 2010). Όπως προείπαμε, η Γενική Διάσκεψη της UNESCO στο Παρίσι, στις 17 Νοεμβρίου 2015, αποφάσισε ομόφωνα τη δημιουργία ενός ανανεωμένου και διευρυμένου Νέου Προγράμματος του Οργανισμού για τις Γεωεπιστήμες και τα Γεωπάρκα (International Geoscience and Geoparks Program). Αναμένουμε σύντομα το νέο πλάνο δράσης της Ουνέσκο για το Πρόγραμμα, αμέσως μετά τον ορισμό νέου συμβουλίου (οι υποψηφιότητες κλείνουν στις 15 Απριλίου).
Τα γεωπάρκα αποτελούν ένα παγκόσμιο δίκτυο 120 μνημείων που συνδυάζουν τη φυσική με την πολιτιστική κληρονομιά, με στόχο την προσέλκυση τουρισμού, τη βιώσιμη ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και την επιστημονική εκπαίδευση του κοινού. Μπορείτε να επισκεφθείτε την ιστοσελίδα του παγκόσμιου δικτύου http://globalgeoparksnetwork.org/ όπου θα βρείτε πληροφορίες και συνδέσεις για τις σπάνιας ομορφιάς περιοχές όλου του πλανήτη. Αξίζει να σημειώσουμε ότι για την τρέχουσα περίοδο επικεφαλής του παγκόσμιου δικτύου είναι ο καθηγητής Νικόλαος Ζούρος από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, κάτι που αντικατοπτρίζει και την «παράδοση» πλέον στο χώρο της ελληνικής φύσης, καθώς η Λέσβος μετρά ήδη πάνω από 15 χρόνια στο δίκτυο. Μάλιστα η Ελλάδα υποδέχεται για ένα δεκαημέρο (από 20 εώς 30 Ιουνίου 2016) στη Λέσβο επιστήμονες και ειδικούς από όλο τον κόσμο για δικτύωση, ενδυνάμωση των ικανοτήτων και ενημέρωση στις εξελίξεις του θεσμού, πλέον, των «παγκόσμιων γεωπάρκων» στο lnternational Ιntensive Course on Geoparks “UNESCO Global Geoparks: An international programme for Geoconservation, Geoeducation and Sustainable Development”.
Τι είναι το δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων
Το Παγκόσμιο Δίκτυο Εθνικών Γεωπάρκων (GGN – Global Network of National Geoparks) αποτελεί ένα εθελοντικό και μη-κερδοσκοπικό Δίκτυο ανταλλαγής και συνεργασίας Εθνικών Γεωπάρκων, το οποίο στηρίζεται από την UNESCO. Το Δίκτυο δημιουργήθηκε με σκοπό την προστασία, ανάδειξη και προβολή τόσο της γεωλογικής, όσο και της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς αγροτικών περιοχών της Ευρώπης, αναπτύσσοντας και προωθώντας εκπαιδευτικές και γεωτουριστικές δραστηριότητες με υψηλές ποιοτικά προδιαγραφές. Μέσα από τη συμμετοχή τους στο Δίκτυο, τα Γεωπάρκα έχουν τη δυνατότητα συνεργασίας και βέλτιστων πρακτικών καθώς και να συμμετέχουν από κοινού σε έργα και προγράμματα για την ανάπτυξη προτύπων ποιότητας για όλα τα προϊόντα και πρακτικές που αφορούν τα Γεωπάρκα. Η συμμετοχή στο Δίκτυο δεν προσδίδει ιδιαίτερο νομικό καθεστώς αλλά αποτελεί ουσιαστικά μια ετικέτα, ένα σήμα ποιότητας. Το Παγκόσμιο Δίκτυο συνεδριάζει κάθε 2 χρόνια ενώ το Ευρωπαϊκό Δίκτυο συναντάται 2 φορές τον χρόνο με σκοπό την ανάπτυξη και την προώθηση κοινών δράσεων. Τα μέλη του Δικτύου αξιολογούνται κάθε τέσσερα χρόνια από ειδικούς του Δικτύου και άλλων Διεθνών Οργανισμών με στόχο τη διασφάλιση υψηλών ποιοτικών χαρακτηριστικών σε κάθε περιοχή.
Τι είναι ένα παγκόσμιο Γεωπάρκο;
Ένα παγκόσμιο Γεωπάρκο είναι ένας ενιαίος χώρος με γεωλογική κληρονομιά εξέχουσας σημασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Τα Γεωπάρκα αξιοποιούν αυτή την κληρονομιά για την κατανόηση και την αντιμετώπιση βασικών ζητημάτων που η κοινωνία αντιμετωπίζει, στο πλαίσιο του δυναμικού πλανήτη στον οποίο ζούμε (ένας πλανήτης ο οποίος υπόκειται σε αλλαγές). Αν και ο ορισμός Γεωπάρκα δεν προσδίδει ιδιαίτερο νομικό καθεστώς, εντούτοις, τα σημαντικά σημεία/χώροι εντός ενός Γεωπάρκου πρέπει να προστατεύονται, κατά περίπτωση, σύμφωνα με την τοπική, περιφερειακή ή εθνική νομοθεσία. Τα Γεωπάρκα ως ιδέα, συνδυάζουν τη διατήρηση (conservation), με τη βιώσιμη ανάπτυξη (sustainable development) και τη συμμετοχή των τοπικών κοινοτήτων (community involvement). Ως αποτέλεσμα αυτών των πλεονεκτημάτων, τα τελευταία χρόνια ένας αυξανόμενος αριθμός κρατών μελών της UNESCO έχει προχωρήσει στην ανάπτυξη Εθνικών και Παγκόσμιων Γεωπάρκων. Ανάμεσα σε άλλα, τα Γεωπάρκα μπορούν και συμβάλλουν στην ευαισθητοποίηση σχετικά με διάφορους γεωλογικούς κινδύνους (όπως για παράδειγμα ηφαιστειακές εκρήξεις, σεισμοί, τσουνάμι, κατολισθήσεις, κλπ), στην από κοινού με τις τοπικές κοινωνίες προετοιμασία στρατηγικών μετριασμού και διαχείρισης καταστροφών, στη διατήρηση αρχείων των κλιματικών αλλαγών του παρελθόντος, στην εκπαίδευση για την τρέχουσα αλλαγή του κλίματος, στην υιοθέτηση βέλτιστων πρακτικών για την αξιοποίηση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και στην αξιοποίηση των καλών προτύπων του «πράσινου τουρισμού». Επίσης, τα Γεωπάρκα συμβάλλουν στην ενημέρωση σχετικά με την αειφόρο χρήση και σημασία των φυσικών πόρων (είτε αυτοί εξορύσσονται είτε υπάρχουν πάνω στη γη) και προωθούν τον σεβασμό για το φυσικό περιβάλλον και την ακεραιότητα του τοπίου.
Τα πέντε ελληνικά «παγκόσμια γεωπάρκα UNESCO»
Ποιες όμως είναι οι πέντε περιοχές της χώρας που αναγνωρίστηκαν ως πακόσμια γεωπάρκα Unesco και ποιος ήταν ο λόγος για καθένα από αυτά;
1. Λέσβος
Το Γεωπάρκο Λέσβου, περιλαμβάνει ολόκληρη τη νήσο Λέσβο και αναγνωρίσθηκε από την UNESCO αρχικά το 2000 (μέρος του νησιού) και το 2012 (ολόκληρο το νησί). Ήταν το πρώτο Ευρωπαϊκό νησί που αναγνωρίσθηκε ως παγκόσμιο γεωπάρκο. Στο δυτικό τμήμα της Λέσβου δεσπόζει το Απολιθωμένο Δάσος, ένα μοναδικό μνημείο της φύσης, το οποίο έχει κηρυχθεί «Διατηρητέο Μνημείο της Φύσης». Από τη συστηματική μελέτη των απολιθωμένων κορμών και φύλλων προσδιορίσθηκε το γένος και το είδος των φυτών που συμμετείχαν στη σύνθεση του δάσους της Λέσβου πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια. Τα απολιθωμένα φυτά περιλαμβάνουν κωνοφόρα, αγγειόσπερμα – ανθοφόρα φυτά, και λίγα πτεριδόφυτα. Τα κωνοφόρα περιλαμβάνουν προγονικές μορφές της σεκόιας, του πεύκου, του κυπαρισσιού, του τάξου και άλλων σπάνιων ειδών των οποίων δεν υπάρχουν σύγχρονοι απόγονοι. Πολλοί απολιθωμένοι κορμοί ανήκουν σε προγονικές μορφές του σύγχρονου είδους Σεκόια η αειθαλής που φύεται στις δυτικές ακτές των Ηνωμένων Πολιτειών. 'Έχουν προσδιορισθεί επίσης πρωτοπευκίδες, που αποτελούν προγονική μορφή του σύγχρονου πεύκου, κυπαρισίδες και το σπάνιο κωνοφόρο Κουνιχάμια η μειοκαινική. Τα αγγειόσπερμα – ανθοφόρα φυτά περιλαμβάνουν αντιπρόσωπους των ειδών Λεύκη, Δάφνη, Κανελλόδενδρο, Πλάτανος, Δρύς, Οξιά, Φοίνικας, Σκλήθρο, Βάτος, Σφένδαμος και Καρυδιά. Επίσης έχουν προσδιοριστεί πολλά είδη φοινικίδων.
2. Η περιοχή του Ψηλορείτη, στην Κρήτη
Λόγω της πλούσιας γεωποικιλότητας, του πανέμορφου τοπίου και της αναμφισβήτητης ιστορίας και παράδοσής του, το Φυσικό Πάρκο Ψηλορείτη εντάχθηκε, από την ίδρυσή του κιόλας, στο Δίκτυο των Ευρωπαϊκών Γεωπάρκων και λίγο αργότερα στο Δίκτυο των Παγκόσμιων Γεωπάρκων της UNESCO, επιτυγχάνοντας έτσι την παγκόσμια αναγνώριση του τόπου αυτού. Τα μνημεία της γης και οι γεώτοποι του Ψηλορείτη είναι διάσπαρτοι σε όλη την έκτασή του. Περιλαμβάνουν μοναδικούς σχηματισμούς πετρωμάτων, θέσεις απολιθωμάτων, εντυπωσιακές μορφές του αναγλύφου, σπήλαια και άλλες καρστικές μορφές, πτυχώσεις και ρήγματα των πετρωμάτων, ιδιαίτερα σημαντικές για το φυσικό περιβάλλον εμφανίσεις νερού, στοιχεία αλληλεπίδρασης του ανθρώπου με την πέτρα και το ανάγλυφο, που όλα μαζί συνθέτουν την ιστορία της Γης και του ανθρώπου στον Ψηλορείτη.
3. Η περιοχή του Εθνικού Δρυμού Βίκου – Αώου, στην Ήπειρο
Το Εθνικό Πάρκο Βίκου-Αώου βρίσκεται στο Ν. Ιωαννίνων ανάμεσα στους ορεινούς όγκους της Τραπεζίτσας, του Σμόλικα, της Τύμφης και του Μιτσικελίου και ιδρύθηκε το 1973. Το πάρκο είναι αλλιώς γνωστό και με την ονομασία “Ο Δρυμός των μεγάλων κορυφών”. Βόρειο όριο του Δρυμού είναι η χαράδρα του Αώου και το νότιο όριο το φαράγγι του Βίκου. Μέσα στον Δρυμό βρίσκονται 4 οικισμοί. Είναι τα χωριά Μικρό και Μεγάλο Πάπιγκο, το Μονοδέντρι και ο Βίκος, όπου βρίσκεται και το ομώνυμο φαράγγι. Περιμετρικά στα όρια του Δρυμού βρίσκονται άλλα 6 χωριά του Ζαγορίου: η Αρίστη, ο Αγ. Μηνάς, η Βίτσα, το Καπέσοβο, το Βραδέτο και το Βρυσοχώρι. Επίσης η πόλη της Κόνιτσας και τα χωριά Καλλιθέα και Κλειδωνιά. Το φαράγγι του Βίκου το οποίο δημιουργήθηκε από τις έντονες γεωλογικές ανακατατάξεις, θεωρείται από τα μεγαλύτερα και πιο εντυπωσιακά ασβεστολιθικά φαράγγια της Ευρώπης. Έχει μήκος 12 χλμ., πλάτος που κυμαίνεται μεταξύ 200μ. και 1.5 χλμ. Και μέγιστο βάθος 1200μ.
4. Το Εθνικό Πάρκο Χελμού – Βουραϊκού, στην Πελοπόννησο
Η περιοχή του Εθνικού Πάρκου Χελμού–Βουραϊκού, εκτείνεται στους νομούς Αχαΐας και Κορινθίας και οριοθετείται από τους υδροκρίτες των ποταμών Βουραϊκού, Κράθι, Αροανίου και την παραλιακή ζώνη του Διακοπτού. Η οικολογική αξία της περιοχής όσον αφορά το χλωριδικό της πλούτο, είναι τεράστια. Η γεωμορφολογία του εδάφους, η διαμόρφωση διαφορετικών οικοσυστημάτων, το υψομετρικό εύρος σε συνδυασμό με την εναλλαγή των εποχών, έχουν συμβάλλει στη διαμόρφωση ποικίλων μικροθέσεων στις οποίες τα είδη έχουν προσαρμοστεί με εντυπωσιακή εξειδίκευση. Αντίστοιχα αξιόλογη είναι και η πανίδα της περιοχής, περιλαμβάνοντας σημαντικό αριθμό εντόμων, αμφίβιων, ερπετών πουλιών και θηλαστικών. Τα είδη αυτά αποτελούν μέρος της παγκόσμιας βιολογικής κληρονομιάς και έχουμε ηθική υποχρέωση να τα διαφυλάξουμε.
5. Η περιοχή της Σητείας, στην Κρήτη
Εντός του Πάρκου έχουν αποτυπωθεί πάνω από 100 γεώτοποι, δηλαδή τοποθεσίες με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως ξεχωριστές εμφανίσεις πετρωμάτων, εντυπωσιακές γεωμορφές και θέσεις πλούσιες σε απολιθώματα. Οι γεώτοποι παρουσιάζονται στους χάρτες του Πάρκου. Η γεωγραφική της θέση στο ανατολικό άκρο του νησιού που επέτρεψε την ανταλλαγή ειδών από τη Μικρά Ασία, σε συνδυασμό με το έντονα ξηροθερμικό κλίμα που επικρατεί στην περιοχή, δημιούργησε ένα μωσαϊκό οικοτόπων και οικοσυστημάτων, μερικά από τα οποία, όπως το φοινικόδασος του Βάι, είναι μοναδικά για την περιοχή της Μεσογείου.
