του Θοδωρή Καραουλάνη
Ακόμη 8 εκατομμύρια Ευρώ θα λάβει, σε πρώτη φάση, η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας για να προχωρήσει ακόμη περισσότερο τα έργα αποκατάστασης στο μεταλλείο αμιάντου της ΜΑΒΕ στο Ζιδάνι της Κοζάνης. Όπως δημοσίευσε η Greenagenda, το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα ΥΜΕΠΕΡΑΑ (Υποδομές, Μεταφορές, Περιβάλλον & Αειφόρος Ανάπτυξη 2014-2020) εξέδωσε έξι νέες προσκλήσεις για έργα περιβάλλοντος. Κάτω από τον τίτλο «Αποκατάσταση ρυπασμένων χώρων από Βιομηχανικά Επικίνδυνα Απόβλητα» περιλαμβάνεται το έργο της συνέχισης της αποκατάστασης της συγκεκριμένης περιοχής, αποκαλύπτει σήμερα η Greenagenda, με δικαιούχο την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.
Η αποκατάσταση του μεταλλείου αμιάντου της ΜΑΒΕ στο Ζιδάνι Κοζάνης αποτελεί μέχρι σήμερα το μεγαλύτερο έργο περιβαλλοντικής αποκατάστασης στην Ελλάδα και ένα από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη. Στόχος είναι να μετατραπεί ένας «κρανίου τόπος», μία μολυσμένη με απίστευτη ποσότητα αμιάντου περιοχή σε κανονικό και επισκέψιμο δάσος, χωρίς επιπτώσεις στη δημόσια υγεία.
Συνολικά μέχρι σήμερα έχουν δοθεί ήδη 25,2 εκατομμύρια ευρώ για την περιβαλλοντική αποκατάσταση. Τα 14,1 εκατομμύρια ευρώ προέρχονται από το ΕΠΠΕΡΑΑ 2007-2013 (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα Περιβάλλον και Αειφόρος Ανάπτυξη), την περίοδο μέχρι το 2015. Τα υπόλοιπα 11,1 εκατομμύρια ευρώ είχαν δοθεί από τις αρχές μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 2000 από προγράμματα Life και το προηγούμενο ΚΠΣ. Ωστόσο για την αποπεράτωση αυτού του τεράστιου (διαβάστε παρακάτω και θα καταλάβετε…) έργου και την οριστική αποκατάσταση της περιοχής θα απαιτηθούν τουλάχιστον ακόμη 25 εκατομμύρια ευρώ, που γίνεται μεγάλη προσπάθεια να εξασφαλισθούν από το ΕΣΠΑ (ΠΕΠ και ΥΜΕΠΕΡΑΑ) αλλά και άλλους ευρωπαϊκούς πόρους, χωρίς όμως ακόμη εξασφαλισμένη χρηματοδότηση.
Το πρόβλημα και η ιστορία του
Το 1982 ξεκίνησε η λειτουργία της μονάδας εξόρυξης και επεξεργασίας αμιάντου στο Ζιδάνι, που ήταν η μεγαλύτερη στην Ευρώπη. Διέκοψε οριστικά τις παραγωγικές δραστηριότητές της το 2000, την χρονιά που ο αμίαντος χαρακτηρίστηκε, ως ένα από τα 10 πιο καρκινογόνα υλικά. Τα Μεταλλεία Αμιάντου Βορείου Ελλάδας (ΜΑΒΕ), βρίσκονται στην περιοχή Ζιδάνι της Δυτικής Μακεδονίας, 130 km νοτιοδυτικά από τη Θεσσαλονίκη και 40 km νοτίως της Κοζάνης. Η περιοχή των ΜΑΒΕ καταλαμβάνει έκταση 4,1 τετραγωνικών χιλιομέτρων ή 4.134 στρέμματα. Σε έναν ανυποψίαστο επισκέπτη από την περίμετρο θα φαίνονταν ως ένα τεράστιο δάσος, αλλά αν πλησιάσεις ή το δεις από ψηλά θα δεις μία τεράστια μεταλλευτική εγκατάσταση. Βόρεια των εγκαταστάσεων και σε απόσταση ενός χιλιομέτρου από τα μεταλλεία διέρχεται ο ποταμός Αλιάκμονας στο σημείο που σχηματίζεται μία τεχνητή λίμνη (Πολυφύτου) με υδροηλεκτρικό φράγμα πρόσφατης κατασκευής. Από τον ποταμό Αλιάκμονα υδροδοτείται η Θεσσαλονίκη, η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της χώρας, και οι ενδιάμεσες αγροτικές χρήσεις. Σε ακτίνα μόλις 5 km από τα μεταλλεία αμιάντου βρίσκονται 4 χωριά με συνολικό πληθυσμό περίπου 1.800 κατοίκους.
Η εξόρυξη του αμιάντου γίνονταν με τη χρήση εκρηκτικών υλών. Οι εκρήξεις αυτές, επί 18 χρόνια απελευθέρωναν μεγάλες ποσότητες ινών αμιάντου στην ατμόσφαιρα, που σήμερα βρίσκονται διασκορπισμένες σε υπαίθριους χώρους της ευρύτερης περιοχής. Οι σωροί των αποθέσεων αποτελούν σοβαρότατη πηγή ρύπανσης για τον αέρα και τα νερά της περιοχής. Ο άνεμος διασκορπίζει τις ελεύθερες ίνες αμιάντου από τις επιφάνειες των αποθέσεων, ενώ τα ρέματα που διέρχονται μέσα από τις αποθέσεις, παρασύρουν ποσότητες αμιάντου στον ποταμό Αλιάκμονα. Τα κτίρια επεξεργασίας του μεταλλεύματος αποτελούν σοβαρότατη πηγή ρύπανσης, καθώς σε όλους σας εσωτερικούς χώρους κείτονται ανεξέλεγκτα σωροί από καθαρό αμίαντο ο οποίος διαφεύγει στο εξωτερικό περιβάλλον.
Αξίζει ωστόσο να σημειώσουμε ότι τα σερπεντινιτικά πετρώματα από τα οποία συνίσταται η περιοχή του μεταλλείου χαρακτηρίζονται από αδιαπέρατους σχηματισμούς που δεν επιτρέπουν την κατείσδιση του νερού και τη δημιουργία υπόγειου υδροφορέα, επομένως εμποδίζουν τη ρύπανση μέσω των υπόγειων υδάτων. Η μεταλλευτική δραστηριότητα έχει προκαλέσει διακοπή της συνέχειας των γεωλογικών σχηματισμών με αποτέλεσμα την σοβαρή αλλοίωση του εδαφικού αναγλύφου της ευρύτερης περιοχής.
Επιπλέον, όπως αναφέρεται στις σχετικές μελέτες Η συγκέντρωση ινών αμιάντου ανέρχεται στις 15.000 ίνες/m3 στον αέρα στους υπαίθριους χώρους, ενώ σε μερικά κτίρια ποικίλει από 150.000 μέχρι 2.000.000 ίνες/m3. Τέτοιου είδους ίνες αμιάντου έχουν ανιχνευθεί στην τεχνητή λίμνη Πολυφύτου της περιοχής αλλά και στον ποταμό Αλιάκμονα.
Το έργο
Στόχος είναι η περιβαλλοντική αποκατάσταση των μεταλλείων και η εξυγίανση της ευρύτερης περιοχής από τις ίνες αμιάντου.
- Το Ορυχείο αμιάντου: πρόκειται για μία ανοιχτή εκσκαφή με βαθμίδες που δημιούργησε μία εντυπωσιακή χοάνη, η οποία έχει εκθέσει τον υδροφόρα ορίζοντα (βρήκε νερό στο βάθος) και συγκεντρώνει επιφανειακά ύδατα, δημιουργώντας τεχνητή λίμνη
- Οι Αποθέσεις αμιάντου: Σε 532 στρέμματα έχουν συγκεντρωθεί 69 εκατομμύρια τόμοι παραπροϊόντων αμιάντου σε τεράστιους σωρούς. Αυτές οι αποθέσεις, οι σωροί, είναι πλούσιες σε ίνες αμιάντου που ταξιδεύουν μέσω του αέρα σε μία τεράστια περιοχή.
- Τα κτίρια Διοικητικών Υπηρεσιών, Παραγωγής και Βοηθητικών Χώρων: Πρόκειται ίσως για τους χώρους με τη μεγαλύτερη συγκέντρωση καρκινογόνου αμιάντου. Τα κτίρια καταλαμβάνουν έκταση 25.000 m2 με τη συνολική επιφάνεια των κτιρίων να προσεγγίζει τα 44.000 m2. Η συνολική ποσότητα του αμιάντου εκτιμάται σε 16.000 m3 (περίπου 24.000 tn – πρόκειται κυρίως για χαλαρή σκόνη) όπου δεν περιλαμβάνονται οι ποσότητες αμιάντου στα ρυπασμένα εδάφη έκτασης 65.000 m2.
- Η βάση του έργου είναι ο χώρος υγειονομικής ταφής: ο αμίαντος και τα υποπροϊόντα του είναι πλέον χαρακτηρισμένα από τη νομοθεσία ως τοξικά απόβλητα. Το πρώτο πρόβλημα που έπρεπε να λυθεί ήταν τι θα γίνουν οι χιλιάδες τόνοι αμιάντου. Για αυτό κατασκευάστηκε ο χώρος υγειονομικής ταφής αμιάντου (ΧΥΤΑΜ) 2.500 m2 εντός του μεταλλείου, με σύστημα μόνωσης με μεμβράνες. Συλλέχθηκαν αρχικά 112 τόνοι καθαρών ινών αμίαντου και στερεοποιήθηκαν τα απόβλητα αμιάντου με τσιμέντο & κατάλληλη συσκευασία για να οδηγηθούν στο ΧΥΤΑΜ.
- Το μετάλλευμα ως νέο βουνό: Η αποκατάσταση και εξυγίανση των αποθέσεων αμιάντου, που έφτασαν να έχουν ύψος μέχρι 180 μέτρα, γίνεται με τη δημιουργία ενός νέου βουνού! Δημιουργήθηκαν βαθμίδες, έγιναν αντιδιαβρωτικά και αντιπλημμυρικά έργα, «στρώθηκε» το βουνό και φυτεύτηκε βλάστηση, δημιουργήθηκε αρδευτικό δίκτυο, ώστε να δημιουργηθεί ένα πραγματικά νέο βουνό με δάσος! Το ίδιο, δηλαδή η δημιουργία νέου δάσους με αποκατάσταση της μορφής και φυτεύσεις, σε όλη την «τραυματισμένη» έκταση, γίνεται στη δεύτερη φάση του έργου.
- Η περιβαλλοντική κατάσταση: ο χώρος ήταν παλιά ένα παρθένο βουνό. Με το μεταλλείο και την εγκατάλειψη έγινε «κρανίου τόπος» και επικίνδυνος για τη ζωή και την υγεία ανθρώπων και ζώων. Τώρα η ζωή επανέρχεται (χλωρίδα και πανίδα – φυτά, ζώα, πουλιά) και όταν το έργο θα ολοκληρωθεί θα υπάρχει ένα νέο δάσος και θα διασφαλιστεί η ποιότητα υδάτων του Αλιάκμονα.
