του Θοδωρή Καραουλάνη
Συνέντευξη τύπου παραχώρησε χθες η πολιτική ηγεσία του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ) προκειμένου να παρουσιάσει αναλυτικά το νομοσχέδιο με τίτλο «νόμος για το έλεγχο και την προστασία του δομημένου περιβάλλοντος», που, όπως είχε προαναγγείλει αποκλειστικά η Greenagenda, τέθηκε την Πέμπτη σε δημόσια διαβούλευση ως τις 22 Σεπτέμβρη.
Τη συνέντευξη τύπου παραχώρησαν ο Υπουργός ΠΕΝ Πάνος Σκουρλέτης, ο Αναπληρωτής Υπουργός Γιάννης Τσιρώνης, η Γενική Γραμματέας Χωρικού Σχεδιασμού, Ρένα Κλαμπατσέα, καθώς και η Σύμβουλος Υπουργού σε θέματα Πολεοδομίας, Σταυρούλα Αγρίου.
Η είδηση που προέκυψε, με επιμονή των ερωτήσεων από τους δημοσιογράφους και ιδίως της Greenagenda, ήταν ότι στα θέματα περιβαλλοντικού ισοζυγίου αλλάζει πλήρως το θεσμικό πλαίσιο. Δηλαδή, στα θέματα περιβάλλοντος και αποκατάστασης της βλάβης στο περιβάλλον από την αυθαίρετη δόμηση, οι αλλαγές που επέρχονται είναι σημαντικές.
Συνοπτικά, μέχρι σήμερα το σύνολο των πόρων από τα πρόστιμα των νόμων 4014 και 4178 κατευθύνονταν στο Πράσινο Ταμείο. Με αυτά τα πρόστιμα το Πράσινο Ταμείο χρηματοδοτούσε δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου σε Δήμους της χώρας, κατ’ επιλογήν του (παρά το ότι ο νόμος προέβλεπε ότι τα ποσά πηγαίνουν εκεί που καταγράφεται η περιβαλλοντική επιβάρυνση των αυθαιρέτων). Δείτε, για παράδειγμα, σε αποκλειστικό ρεπορτάζ της Greenagenda για ποιες δράσεις ενέκρινε αρχικά το Πράσινο Ταμείο χρηματοδότηση το 2016. Ωστόσο με βάση τις προβλέψεις για το Μεσοπρόθεσμο Πλαίσιο Δημοσιονομικής Πολιτικής, μόλις το 2,5% των πόρων που συγκεντρώνονται από τα αυθαίρετα μπορούν να δοθούν άμεσα σε δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου, καθώς το 97,5% παραμένει δεσμευμένο σε ειδικό λογαρισμό του Πράσινου Ταμείου για τις δημοσιονομικές ανάγκες της χώρας. Η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ διαβεβαίωσε ότι οι πόροι αυτοί που έχουν συγκεντρωθεί (αλλά παραμένουν δεσμευμένοι…) τα προηγούμενα χρόνια δεν έχουν χαθεί και βρίσκονται σε λογαριασμό του Πράσινου Ταμείου και δεν έχουν αποδοθεί για αποπληρωμή του δημοσίου χρέους.
Για τα μέχρι σήμερα συγκεντρωθέντα ποσά ο κ. Τσιρώνης ήταν κατηγορηματικός: «Το 95% του Πράσινου Ταμείου ή το 97,5% είναι στο Πράσινο Ταμείο. Δεν έχει πάει στο χρέος, ούτε θα πάει στο χρέος. Ξαναλέω. Το 97,5% των αποθεματικών του Πράσινου Ταμείου που είναι κλειδωμένα και δεν μπαίνουν στον προϋπολογισμό τον άμεσο του Πράσινου Ταμείου, είναι χρήματα του Πράσινου Ταμείου. Είναι κατατεθειμένα, είναι περιουσία του Ταμείου, πουθενά κανένα μνημόνιο και κανένα μεσοπρόθεσμο δεν λέει ότι αυτά τα χρήματα πηγαίνουν στο χρέος και δεν έχουν πάει στο χρέος, ούτε και θα πάνε στο χρέος, ούτε και ποτέ τέθηκε ζήτημα από τους θεσμούς τέτοιο. Απλώς δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν. Είναι δηλαδή δεσμευμένα και δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν σε άμεσες δράσεις».
Όσον αφορά τους πόρους που θα δημιουργηθούν από το νέο νόμο (πάλι από τα πρόστιμα δηλώσεων αυθαιρέτων) ο κ. Τσιρώνης δήλωσε:
«Πουθενά πάλι κανένα μνημόνιο δεν μας λέει ότι άμα φτιάχνουμε ένα καινούργιο νόμο, τους πόρους αυτού του νόμου αν θα τους πάμε στο Πράσινο Ταμείο, αν θα τους πάμε στο Δήμο, αν θα τους πάμε οπουδήποτε θέλουμε. Είναι ένας καινούργιος νόμος. Δεν υπάρχει καμία δέσμευση δική μας οι πόροι οι καινούργιοι να πηγαίνουν 100% στο Πράσινο Ταμείο, στο αποθεματικό του».
Με το σχέδιο νόμου που η κυβέρνηση θα εισηγηθεί στη Βουλή, τα πρόστιμα των αυθαιρέτων «σπάνε» στα 3!
Όπως ανακοίνωσε η πολιτική ηγεσία το 50% των προστίμων θα κατευθύνεται στο Πράσινο Ταμείο, το 25% θα κατευθύνεται στο νεοϊδρυόμενο Παρατηρητήριο Δομημένου Περιβάλλοντος (προκειμένου να υλοποιεί ελέγχους και κατεδαφίσεις αυθαιρέτων) και το 25% θα κατευθύνεται στους Δήμους για άμεσες δράσεις (με ασαφές περιεχόμενο).
Επίσης ασαφές παραμένει, από τις απαντήσεις του ΥΠΕΝ, το αν το σύνολο των πόρων από τα αυθαίρετα θα πηγαίνει αποκλειστικά σε δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου ή αν θα υπάρξει χρηματοδότηση γενικότερα του τομέα προστασίας περιβάλλοντος.
Μέσα από αυτήν την αλλαγή το ΥΠΕΝ ευελπιστεί να ξεπεράσει το σκόπελο των δανειστών και να μπορέσει να χρησιμοποιήσει αν όχι το σύνολο των πόρων από τα αυθαίρετα για περιβαλλοντικές δράσεις τουλάχιστον να μπορεί να εκμεταλλευτεί χωρίς μνημονιακές δεσμεύσεις το 50% που θα κατευθυνθεί εκτός Πράσινου Ταμείου.
Πού θα κατευθύνονται οι πόροι
Μάλιστα σε ερώτηση της Greenagenda αν υπάρχει περίπτωση, επειδή κανένα Υπουργείο δεν έχει δικά του έσοδα αλλά μόνο το ΥΠΟΙΚ, μέσω της μεταφοράς των πόρων του 25% στο Παρατηρητήριο, μετά την ψήφιση του νομοσχεδίου, αυτό το 25% να χαθεί στο γενικό προϋπολογισμό και να δεσμευτεί στο σύνολό του, σύσσωμη η πολιτική ηγεσία του ΥΠΕΝ, δηλαδή τόσο ο κ. Σκουρλέτης όσο και ο κ. Τσιρώνης, ήταν κατηγορηματικά αρνητικοί.
Σύμφωνα με όσα αναφέρει το νομοσχέδιο - και εξήγησε η Γενική Γραμματέας Ρένα Κλαμπατσέα - οι δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου κατευθύνονται κυρίως σε μια νέα κατηγορία περιοχών που καθιερώνεται με το νέο νόμο, τις ΖΑΕΣ, δηλαδή τις Ζώνες Αυξημένης Επιβάρυνσης Συντελεστή. Στο πλαίσιο εφαρμογής του εθνικού χωροταξικού σχεδιασμού, την προστασία του περιβάλλοντος, την προώθηση της δίκαιης ανάπτυξης και τη βελτίωση της ποιότητας της ζωής των πολιτών αναπτύσσονται και οργανώνονται οι ΖΑΕΣ. Η ανάπτυξη των εν λόγω περιοχών, γίνεται για λόγους δημόσιας ωφέλειας και αποσκοπεί στην προστασία του περιβάλλοντος, στο πλαίσιο της αειφόρου ανάπτυξης, όσο και στη βελτίωση των υποδομών, ιδιαίτερα σε περιοχές που παρουσιάζουν προβλήματα αναπτυξιακής υστέρησης και περιβαλλοντικής υποβάθμισης, αλλά και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Στις ζώνες αυτές συνυπολογίζεται η επίδραση των αυθαίρετων αλλαγών και χρήσεων και κατασκευών, που υφίστανται στο σύνολο της Ελληνικής Επικράτειας και έχει εγκριθεί για αυτές η διατήρηση τους ως εξαιρούμενες από την κατεδάφιση, με βάση τους μέχρι σήμερα νόμους περί αυθαιρέτων.
Η Greenagenda έδωσε έμφαση στις ερωτήσεις της στο θέμα των πόρων που κατευθύνονται σε δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου αλλά και στα σημεία που αυτές θα υλοποιηθούν. Στην ερώτησή μας προς την πολιτική ηγεσία τονίσαμε ότι οι δράσεις του περιβαλλοντικού ισοζυγίου του 4178 κατευθύνονταν εκεί που υπάρχει η πολεοδομική αυθαιρεσία. Τουλάχιστον αυτό έλεγε ο νόμος, αλλά ούτε η προηγούμενη Κυβέρνηση ούτε η παρούσα τον εφάρμοσε, καθώς το Πράσινο Ταμείο αποφάσιζε ad hoc σε ποιους Δήμους θα δώσει τα χρήματα. Αυτό όμως ήταν ένα από τα βασικά κριτήρια που ο νόμος κρίθηκε συνταγματικός. Και ρωτήσαμε πρώτον αν αυτό το πλαίσιο το έχει σταθμίσει το ΥΠΕΝ και δεύτερον, «εάν για παράδειγμα οι πολίτες της Αθήνας δεν έχουν κάποια ζώνη (ΖΑΕΣ) στην Αθήνα, θα χρηματοδοτήσουν δράσεις στη Μύκονο που έχει πολλά αυθαίρετα;»
Σύμφωνα με όσα ανέφερε η Γενική Γραμματέας Ρένα Κλαμπατσέα «κατ’ αρχήν οι δράσεις του ισοζυγίου, όπως θα δείτε στην δική μας γραφή, είναι κατανεμημένες χωρικά, ανάλογα με τον τύπο των περιοχών και των προβλημάτων που έχουν. Σε καμία περίπτωση δεν νοείται και προφανώς γι’ αυτό κρίθηκε συνταγματικός και έχετε δίκιο, το γεγονός ότι δεν μπορώ να παίρνω αυτό το βάρος το περιβαλλοντικό το οποίο επιφέρει η αυθαιρεσία, να το παίρνω από τη μία περιοχή και να το πηγαίνω στην άλλη. Δηλαδή ότι θα πρέπει να θεραπεύω εντός των ίδιων περιοχών. Αυτό σημαίνει πολεοδομικός σχεδιασμός τελικά.»
Και προσέθεσε ότι «στο τέλος της μέρας αυτό ακριβώς που μου είπατε σημαίνει εφαρμογή του πολεοδομικού σχεδιασμού. Βάζοντας μέσα στους όρους του πολεοδομικού σχεδιασμού αυτή την παράμετρο, με τέτοιο τρόπο έτσι ώστε οι ζώνες οι οποίες θα αφορούν αυτές τις βαριές αυθαιρεσίες, οι οποίες θα βρίσκονται σε κάποιους δήμους μπορεί να είναι κόκκινοι, να φαίνεται ότι δεν μπορεί να σηκώσει τίποτε άλλο». Σύμφωνα με την κα. Κλαμπατσέα «ο τρόπος θεραπείας αυτών, άρα οι δράσεις του περιβαλλοντικού ισοζυγίου, υπάρχουν μια σειρά από διαφορετικές προσεγγίσεις, όπως θα δείτε. Δηλαδή μπορεί να είναι από μια μελέτη η οποία θα πει εάν πρέπει να κατεδαφίσω δυο τετράγωνα – τυχαίο το παράδειγμα – και να απελευθερώσω χώρο γιατί δεν έχω άλλη επιλογή, μέχρι το ότι χρηματοδοτώ το πάρκο το οποίο είναι δυο χιλιόμετρα πέρα από το δήμο μου και το οποίο όμως έχει υπερτοπική σημασία και πηγαίνω και εγώ ως κάτοικος αυτού του δήμου σε αυτό το πάρκο. Επομένως, σε κάθε περίπτωση χρειάζεται σχεδιασμός γι’ αυτό. Δηλαδή δεν έχει να κάνει μόνο με το ότι αποφασίζει, για παράδειγμα, ο κάθε δήμος, αποκλειστικά, χωρίς σχέδιο, από κάτω, στο πού και πόσο πρέπει να βελτιωθεί, ας μου επιτραπεί ο όρος, το δομημένο περιβάλλον στην περιοχή του. Με καταλαβαίνετε; Νομίζω ότι αυτό σημαίνει ότι τα έχουμε λάβει όλα αυτά υπόψη μας», τονίζοντας ότι «όχι, δεν θα χρηματοδοτήσει η Αθήνα τη Μύκονο. Το ανάποδο μπορεί να συμβεί».
Σε διευκρινιστική ερώτηση της Greenagenda για το πού ακριβώς θα κατευθυνθούν τα χρήματα αφού υπάρχει περιθώριο «ελιγμών» και «σχεδιασμού» η κα Κλαμπατσέα τόνισε ότι «πιθανώς ορισμένα θέματα να μπορούν να θεραπευθούν πέρα από τον τόπο. Το βασικό όμως είναι ότι προφανώς έρχεσαι να θεραπεύσεις τον τόπο που έχει υποστεί την αυθαιρεσία. Επομένως τα της Μυκόνου θα πάνε στη Μύκονο κατ’ αρχήν».
Ποιες θα είναι οι δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου
Όπως αναφέρει το νομοσχέδιο αλλάζουν πλέον και οι δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου που περιέγραφε ο νόμος 4178 (αν και όχι ιδιαίτερα, καθώς οι περισσότερες προβλέπονταν ήδη) και πλέον ανακαθορίζονται ανά κατηγορία ως εξής:
Δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου σε Ζ.Α.Ε.Σ. σε περιοχές εντός σχεδίου εγκεκριμένου ρυμοτομικού σχεδίου ή εντός ορίων οικισμών που υφίσταται πριν από την ισχύ του Ν.Δ. 17-7-1923 ή έχουν πληθυσμό κάτω των 2.000 κατοίκων και έχουν υπαχθεί στις διατάξεις του Π.Δ. 24-4-1985 (Φ.Ε.Κ. 181Δ’) με τον καθορισμό των ορίων τους:
Ως δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου, για την πολεοδομική και περιβαλλοντική αποκατάσταση, καθορίζονται κατά προτεραιότητα εντός γεωγραφικού προσδιορισμού της περιβαλλοντικής και πολεοδομικής επιβάρυνσης οι εξής:
1. Κατεδαφίσεις επικινδύνων ετοιμόρροπων κτισμάτων κατά το Π.Δ. 13/22.4.1928 (Α΄ 153).
2. Δημιουργία, διαμόρφωση νέων, καθώς και ανάδειξη, διαχείριση και συντήρηση υφισταμένων ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων πρασίνου στον αστικό ιστό με σκοπό τη βελτίωση των περιβαλλοντικών όρων, ιδίως μέσω απαλλοτριώσεων, αναπλάσεων και ανταλλαγών εκτάσεων.
3. Δημιουργία κοινοχρήστων χώρων πρασίνου με υπόγειους χώρους στάθμευσης οχημάτων.
4. Αποκατάσταση δημοσίων διατηρητέων κτιρίων και μνημείων.
5. Διαμόρφωση / ανακαίνιση κτιρίων για επανάχρηση, που ανήκουν στην ιδιοκτησία φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα, για την κάλυψη αναγκών εγκατάστασης κοινωνικών, πολιτιστικών ή εν γένει αναπτυξιακών δραστηριοτήτων.
6. Δημιουργία, συμπλήρωση, συντήρηση, διαχείριση δικτύων κοινόχρηστων χώρων πρασίνου ή / και δικτύων πράσινων παρεμβάσεων στον αστικό ιστό με σκοπό τη βελτίωση των περιβαλλοντικών όρων.
7. Συντήρηση, βελτίωση και αναβάθμιση της διαμόρφωσης και του αστικού εξοπλισμού ελεύθερων κοινόχρηστων χώρων, παιδοτόπων και πλατειών.
8. Συντήρηση, βελτίωση και αναβάθμιση του αστικού εξοπλισμού κάθε είδους, στο δημόσιο χώρο των πόλεων.
9. Διεύρυνση, αισθητική, λειτουργική, περιβαλλοντική, βιοκλιματική αναβάθμιση, ανακατασκευή, επισκευή − συντήρηση πεζοδρομίων ή και πεζοδρόμων και επιμέρους υποδομών τους. Δημιουργία δικτύου κίνησης πεζών με πρόνοια για εμποδιζόμενα άτομα.
10. Αισθητική αναβάθμιση όψεων κτιρίων σε αξιόλογα τουριστικά, κοινωνικά ή πολιτιστικά σημεία της πόλης ή του Δήμου (κεντρικές πλατείες, κτίρια κεντρικών αξόνων, παραλιακών μετώπων κ.λπ.).
11. Αναβάθμιση ενεργειακή, αισθητική και κτιριολογική σχολικών κτιρίων και υπαίθριων χώρων αυτών.
12. Καθαρισμός και οριοθέτηση ρεμάτων και έργα διευθέτησης και/ή ανάδειξης αυτών.
13. Ανάδειξη και προστασία περιοχών που χρίζουν ειδικής προστασίας μέσω αναπλάσεων.
14. Εργασίες διαμόρφωσης φυτεμένων δωμάτων.
15. Ενοποίηση ακαλύπτων χώρων και άλλων οικοπέδων για τη δημιουργία δικτύου ελεύθερων προσβάσιμων κοινόχρηστων χώρων αποκλειστικά για πεζούς, με χρήση των ακάλυπτων χώρων των οικοπέδων, όπως προβλέπεται από το άρθρο 10 παρ. 5 του ν. 4067/2012 (Α΄ 79).
Επίσης, πέραν των ανωτέρω δράσεων περιβαλλοντικού ισοζυγίου ορίζεται ως ειδικές περιβαλλοντικές δράσεις:
α) η χρηματοδότηση ολοκλήρωσης ή αναθεώρησης του πολεοδομικού σχεδιασμού.
β) Η χρηματοδότηση πρότυπων αρχιτεκτονικών μελετών διαμόρφωσης κοινόχρηστων χώρων στους οποίους εγκαθίστανται προσωρινές κατασκευές, όπως ορίζονται στην παρ. 74 του άρθρου 2 και στο άρθρο 21 του Ν.4067/2012 και οι οποίοι έχουν παραχωρηθεί νομίμως για συγκεκριμένη εμπορική εκμετάλλευση ή χρήση τραπεζοκαθισμάτων από φορείς του Δημοσίου και ΟΤΑ. Στις μελέτες αυτές αντιμετωπίζεται ενιαία τα μορφολογικά στοιχεία, το μέγεθος, τα υλικά κατασκευής και η αρμονική ένταξη των προσωρινών κατασκευών στο χώρο με ευθύνη του κάθε Ο.Τ.Α.
Ειδικότερα, σε παραδοσιακούς οικισμούς, περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλους, ιστορικούς τόπους και οικιστικά σύνολα χαρακτηρισμένα ως μνημεία ορίζονται ως δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου:
1. Οι αναπλάσεις.
2. Η ανάδειξη δημοσίων κτιρίων.
Από την άλλη πλευρά σε περιοχές εκτός σχεδίου και εκτός οικιστικών πυκνώσεων χρηματοδοτούνται ως δράσεις περιβαλλοντικού ισοζυγίου οι δράσεις δημοσίου ενδιαφέροντος για την ανάδειξη και προστασία περιοχών πλησίον αρχαιολογικών χώρων, προστατευόμενων περιοχών και διατηρητέων μνημείων εντός της γεωγραφικής ενότητας του οικείου Ο.Τ.Α. και ειδικότερα:
1. Μελέτες δημοσίου ενδιαφέροντος για την, ανάδειξη και προστασία περιοχών εντός και σε οπτική επαφή με τις ζώνες Α αρχαιολογικών χώρων, προστατευόμενων (εντός ζώνης 500 μ από ακτή / όχθη λιμνών και ποταμών, εντός ζώνης 20 μ από οριογραμμές ρεμάτων, τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, Natura κλπ) περιοχών, διατηρητέων μνημείων καθώς και αναδάσωσης αναδασωτέων εκτάσεων, εντός της γεωγραφικής ενότητας του οικείου Ο.Τ.Α.
2. Κατεδαφίσεις αυθαιρέτων κτισμάτων εντός δασικής και αναδασωτέας έκτασης, αρχαιολογικών χώρων, αιγιαλού, καθώς και σε ποτάμια, λίμνες και ρέματα, για τα οποία έχει εκδοθεί οριστική και αμετάκλητη δικαστική απόφαση, καθώς και χρηματοδότηση για δράσεις αναδάσωσης.
3. Κατεδαφίσεις επικινδύνων ετοιμόρροπων κτισμάτων κατά το π.δ. 13/22.4.1928 (Α΄ 153).
4. Αποκατάσταση δημοσίων διατηρητέων κτιρίων και μνημείων.
5. Διαμόρφωση / ανακαίνιση κτιρίων για επανάχρηση, που ανήκουν στην ιδιοκτησία φορέων του ευρύτερου δημόσιου τομέα, για την κάλυψη αναγκών εγκατάστασης κοινωνικών, πολιτιστικών ή εν γένει αναπτυξιακών δραστηριοτήτων.
6. Αισθητική αναβάθμιση όψεων κτιρίων σε αξιόλογα τουριστικά, κοινωνικά ή πολιτιστικά σημεία της πόλης ή του Δήμου (κεντρικές πλατείες, κτίρια κεντρικών αξόνων, παραλιακών μετώπων κ.λπ.).
7. Ανάδειξη και προστασία περιοχών που χρίζουν ειδικής προστασίας μέσω αναπλάσεων.
