του Νίκου Αβουκάτου
Μέχρι και το τέλος του 2020, στη Μεσόγειο είχαν καταγραφεί 1.006 ξενικά είδη και περίπου τα μισά από αυτά έχουν μπει στην κλειστή μας θάλασσα από τη διώρυγα του Σουέζ, σύμφωνα με επιστημονική έρευνα. Στις ελληνικές θάλασσες, όπως αναφέρεται στην ίδια έρευνα, εντοπίστηκαν 249 ξενικά είδη, μεταξύ των οποίων μέδουσες, φύκια, καβούρια, γαρίδες, ψάρια.
Όταν αναφερόμαστε σε ξενικά είδη, ουσιαστικά μιλάμε για είδη τα οποία τα βρίσκουμε σε περιοχές πέραν της φυσικής τους εξάπλωσης, λόγω ανθρωπογενών παρεμβάσεων. Δηλαδή είναι οργανισμοί που λόγω μιας ανθρώπινης δραστηριότητας (π.χ. διώρυγα Σουέζ, ναυσιπλοΐα, υδατοκαλλιέργειες) εισβάλλουν σε ένα νέο περιβάλλον. Κάποια από αυτά μπορεί να έχουν δυσμενείς επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, τις οικοσυστημικές υπηρεσίες (π.χ. αλιεία, τουρισμός) και την υγεία. Αυτά τα τελευταία τα ονομάζουμε εισβολικά ξενικά είδη. Πώς, άραγε, μπορούμε να διαχειριστούμε προς όφελος περιβαλλοντικό, οικονομικό και παραγωγικό αυτήν την εισβολή;
Όπως λέει στη Greenagenda.gr η διευθύντρια ερευνών στο ΕΛΚΕΘΕ Παρασκευή Καραχλέ, «η ευρωπαϊκή νομοθεσία, στο πλαίσιο της καταπολέμησης του φαινομένου των ξενικών ειδών, ορίζει ότι τα Κράτη- Μέλη πρέπει να βρουν τρόπους αντιμετώπισής τους. Υπό αυτό το πρίσμα, η επιστημονική κοινότητα προσπαθεί να προτείνει λύσεις αξιοποίησης των ξενικών και ιδιαίτερα των εισβολικών ξενικών ειδών.Έτσι, το ερευνητικό έργο με το ακρωνύμιο VALIAS (https://valias.eu/) στοχεύει στη δημιουργία μιας λύσης Win-Win μέσω της εκμετάλλευσης των εισβολικών ξενικών ειδών, τόσο για την ευρωπαϊκή αλιεία όσο και για εταιρείες που δραστηριοποιούνται στον τομέα της υδατοκαλλιέργειας, της διατροφής και της κοσμετολογίας. Το VALIAS θα συμβάλει στην πρόληψη και διαχείριση της εισαγωγής και εξάπλωσης των εισβολικών ειδών».
Πιο συγκεκριμένα, οι στόχοι έρευνας και καινοτομίας του έργου συνοψίζονται στα ακόλουθα σημεία:
- Νέοι πόροι: μετατροπή των ανεκμετάλλευτων ξενικών ειδών σε νέους φυσικούς πόρους βιοδραστικών ενώσεων που μπορούν να εφαρμοστούν όχι μόνο στην κοσμετολογία/φαρμακευτική αλλά και σε τρόφιμα και ιχθυοτροφές.
- Οικονομικά οφέλη: δημιουργία νέου τύπου αλιευτικών προϊόντων που θα αποφέρουν οικονομικά οφέλη στους επαγγελματίες αλιείς και θα διατηρήσει την ισορροπία στα θαλάσσια οικοσυστήματα.
- Παραγωγικότητα: βελτίωση της παραγωγικότητας των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων και βιομηχανίας με περιβαλλοντικό, οικονομικό και κοινωνικό όφελος.
Δερμάτινες τσάντες της εταιρείας Olta Azul από δέρμα λαγοκέφαλου
Ορισμένα από τα ξενικά είδη, που είναι εδώδιμα (π.χ. το μπλε καβούρι Callinectes sapidus, η γαρίδα του Ατλαντικού Peneus aztecus, ο γερμανός Siganus luridus, η αγριόσαλπα Siganus rivulatus και το λεοντόψαρο Pterois miles) έχουν ήδη μπει στη διατροφή μας. Όμως, υπάρχει πληθώρα άλλων πιθανών χρήσεων. Ενδεικτικά αναφέρεται το παράδειγμα του λαγοκέφαλου (Lagocephalus sceleratus), που είναι ένα τοξικό είδος και απαγορεύεται η κατανάλωσή του, καθώς μπορεί να αποβεί μοιραία. Η τοξικότητά του οφείλεται στην ύπαρξη στη σάρκα του μιας ισχυρής νευροτοξίνης, της τετροδοτοξίνης, η οποία όμως μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην κοσμετολογία (π.χ. δημιουργία προϊόντων περιποίησης-καλλυντικών κρεμών που λειτουργούν ως φυσικό botox) και στην ιατρική/φαρμακευτική (π.χ. ως ισχυρό παυσίπονο, ειδικά σε καρκινοπαθείς). Άλλες χρήσεις του είδους μπορεί να περιλαμβάνουν την παραγωγή κολλαγόνου, παραγωγή βιοκαύσιμου και βιολογικών λιπασμάτων, χρήση του για την παραγωγή ιχθυαλεύρου για τα ψάρια καλλιέργειας, αλλά και χρήση στη βυρσοδεψία για δημιουργία δερμάτινων ειδών. Όμως, όλα τα παραπάνω είναι σε πειραματικό επίπεδο, και δεν έχουν μπει ακόμα σε μεγάλης κλίμακας επιχειρήσεις. Φυσικά, αντίστοιχα προϊόντα μπορούν να παραχθούν και από άλλα ξενικά είδη, όπως η τρομπέτα (Fistularia commersonii), ο ξενικός μακράκανθος αχινός (Diadema setosum) κλπ.
Πειραματική αντιγηραντική κρέμα βαθιάς ενυδάτωσης και αναδόμησης, με ιδιότητες φυσικού botox, εμπλουτισμένη με κολλαγόνο, ωμέγα-3 λιπαρά, και τετραδοτοξίνη από τα εισβολικά είδη Fistularia commersonii και Lagocephalus sceleratus – καινοτομία για φυσική αναζωογόνηση της επιδερμίδας.
Στο έργο σήμερα συμμετέχουν 8 εταίροι από τον ακαδημαϊκό και βιομηχανικό χώρο, προερχόμενοι από 5 χώρες της ΕΕ (Ελλάδα, Κύπρο, Ιταλία, Ιρλανδία και Βουλγαρία), ενισχύοντας τη διεπιστημονική συνεργασία μέσω ανταλλαγής ερευνητικού προσωπικού.
Το πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο του Horizon Europe Framework Programme (HORIZON), υπό τη συμφωνία επιχορήγησης Marie Skłodowska-Curie (grant agreement No 101131441).
Κεντρική φωτογραφία: Lagocephalus sceleratus – καινοτομία για φυσική αναζωογόνηση της επιδερμίδας
