του Αθανάσιου Μάκιου*
Σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η κυκλική οικονομία είναι το νέο μοντέλο παραγωγής και κατανάλωσης, το οποίο περιλαμβάνει την ανταλλαγή, εκμίσθωση, επαναχρησιμοποίηση, επισκευή, ανακαίνιση, ανακατασκευή και ανακύκλωση των υπαρχόντων υλικών και προϊόντων όσο το δυνατόν περισσότερο προκειμένου να παραταθεί ο χρόνος ζωής τους. Σκοπός της κυκλικής οικονομίας είναι να μειώσει τα απόβλητα στο ελάχιστο με την ταυτόχρονη ελαχιστοποίηση της χρήσης φυσικών πόρων και της κατανάλωσης ενέργειας.
Ουσιαστικά, η κυκλική οικονομία προσπαθεί να καταπολεμήσει τη λεγόμενη «προγραμματισμένη απαξίωση» ή διαφορετικά την «προγραμματισμένη απαρχαίωση» (planned obsolescence or built-in obsolescence).
Η προγραμματισμένη απαξίωση μπορεί να εμφανιστεί σε πολλές μορφές, συμπεριλαμβανομένης της "επινοημένης αντοχής" (contrived durability) που δημιουργεί μικρότερη διάρκεια ζωής στα προϊόντα κατά το στάδιο του σχεδιασμού, ή φτιάχνοντας ένα προϊόν που δεν μπορεί να επισκευαστεί ή δημιουργώντας τις συνθήκες ώστε να αναγκάζει τον καταναλωτή να αλλάζει το προϊόν.
Θα έχετε παρατηρήσει λαμπτήρες που καίγονται μετά από ορισμένο χρόνο λειτουργίας, μπαταρίες που τελειώνουν μέσα σε μία καθορισμένη χρονική περίοδος, καλσόν που σκίζονται συνεχώς, εκτυπωτές που σταματούν να εκτυπώνουν μετά από ένα συγκεκριμένο αριθμό εκτυπώσεων. Αυτά είναι μόνο μερικά παραδείγματα προγραμματισμένης απαξίωσης δηλαδή προϊόντα που έχουν σχεδιαστεί για να σταματούν να λειτουργούν πολύ γρήγορα μετά την αγορά τους και μερικές φορές αμέσως μετά τη λήξη της εγγύησής τους.
Η προγραμματισμένη απαξίωση έχει ως αποτέλεσμα αυξημένο κόστος για τους καταναλωτές, δημιουργεί τεράστιες ποσότητες απορριμμάτων και είναι επιζήμια για το περιβάλλον. Αν και αυτή η πρακτική υπάρχει από τη δεκαετία του 1930, έχει φτάσει σε ανησυχητικά επίπεδα τις τελευταίες δεκαετίες.
Το 2013 η Ευρωπαϊκή Οικονομική και Κοινωνική Επιτροπή (European Economic and Social Committee) εκπόνησε μία αναφορά με θέμα: “Προς μία βιώσιμη κατανάλωση: διάρκεια ζωής των βιομηχανικών προϊόντων και ενημέρωση των καταναλωτών με στόχο την ανάκτηση της εμπιστοσύνης τους” (Towards more sustainable consumption: industrial product lifetimes and restoring trust through consumer information). Στη συγκεκριμένη αναφορά ζητείται η πλήρης απαγόρευση της προγραμματισμένης απαξίωσης στην Ευρώπη και συνιστά στις επιχειρήσεις να διευκολύνουν την πραγματοποίηση επισκευών στα προϊόντα τους.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο επίσης έχει ζητήσει νέα μέτρα για την προώθηση της επισκευής και επαναχρησιμοποίησης προϊόντων, καθώς και τη στήριξη των τοπικών επισκευαστών και επιχειρήσεων που πωλούν μεταχειρισμένα αγαθά. Τον Νοέμβριο του 2020, οι ευρωβουλευτές ενέκριναν ψήφισμα με προτάσεις μέτρων για την προώθηση της βιώσιμης κατανάλωσης στην ευρωπαϊκή ενιαία αγορά, συμπεριλαμβανομένου του "δικαιώματος στην επισκευή".
Η ανάγκη για έναν πιο βιώσιμο τρόπο ζωής είναι επιτακτική και, σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου το 2015, το 77% των Ευρωπαίων προσπαθεί να επισκευάσει τα προϊόντα που έχει ήδη στη διάθεσή του πριν αγοράσει καινούργια.
Στη Γαλλία, από τον Ιανουάριο του 2021, εφαρμόζεται ο “δείκτης επισκευασιμότητας” (στα Γαλλικά: L’ indice de réparabilité). Είναι μια υποχρεωτική σημείωση (ετικέτα) που υπάρχει στα προϊόντα κατά τη στιγμή της αγοράς τους και αφορά διάφορους τύπους ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών συσκευών (smartphones, laptops, πλυντήρια ρούχων και πιάτων, τηλεοράσεις, χορτοκοπτικά μηχανήματα, ηλεκτρικές σκούπες, πιεστικά μηχανήματα νερού κ.λπ.). Ο στόχος της ετικέτας είναι να πληροφορήσει τους καταναλωτές για την επισκευή του προϊόντος κατά την αγορά, ενημερώνοντάς τους με τον βαθμό δυνατότητας επισκευής της συσκευής τους.
Η βαθμολογία εκχωρείται από τον κατασκευαστή της συσκευής για καθένα από τα κριτήρια με βάση τα κριτήρια αξιολόγησης που ορίζονται από το υπουργείο Οικολογικής Μετάβασης της Γαλλίας. Η τελική βαθμολογία του “δείκτη επισκευασιμότητας” είναι ένας μέσος όρος των κριτηρίων και εμφανίζονται στην ετικέτα με ένα βαθμό σε κλίμακα που έχει οριστεί από το μηδέν (0) έως και το δέκα (10).
Αυτές οι πληροφορίες αυξάνουν την επίγνωση των καταναλωτών σχετικά με τη δυνατότητα παράτασης της διάρκειας ζωής και χρήσης των συσκευών τους, ιδίως κατευθύνοντας την αγοραστική τους συμπεριφορά προς προϊόντα που επισκευάζονται πιο εύκολα και ενθαρρύνοντας τους να καταφεύγουν σε περισσότερες επισκευές σε περίπτωση βλάβης.
Αποτελεί ένα εργαλείο για την καταπολέμηση της απαξίωσης -προγραμματισμένης ή μη- για την αποφυγή της πρόωρης απόρριψης των προϊόντων και τη διατήρηση των φυσικών πόρων που απαιτούνται για την παραγωγή τους.
Μήπως είναι καιρός να ακολουθήσουμε κι εμείς το παράδειγμα της Γαλλίας;
Περισσότερες πληροφορίες για τον δείκτη επισκευασιμότητας στην Γαλλία: https://www.indicereparabilite.fr/
*Μάκιος Αθανάσιος (Νάσος)
Φυσικός | MSc Βιοοικονομίας, Κυκλικής Οικονομίας & Βιώσιμης Ανάπτυξης
Περιβαλλοντικός Διευθυντής “ΚΛΗΜΗΣ”
