του Στέφανου Τσιάρα*
Η αειφόρος ανάπτυξη (sustainable development) είναι μία έννοια η οποία κυριαρχεί στην εποχή μας και στηρίζεται σε τρεις πυλώνες: περιβαλλοντική προστασία, κοινωνική δικαιοσύνη και οικονομική μεγέθυνση. Σύμφωνα με τον πλέον αποδεκτό ορισμό: «Η αειφόρος ανάπτυξη είναι η ανάπτυξη η οποία ικανοποιεί τις ανάγκες του παρόντος χωρίς να θέτει σε κίνδυνο την ικανότητα των μελλοντικών γενεών να ικανοποιήσουν τις δικές τους ανάγκες» (Brundtland, 1987).
Καθώς άρχισε να επεκτείνεται η χρήση της έννοιας της αειφόρου ανάπτυξης, έγινε αντιληπτό ότι παραδοσιακοί δείκτες, όπως λχ το Α.Ε.Π., δεν μπορούσαν να ανταποκριθούν στην ανάγκη να συνεκτιμηθούν στη μέτρηση της ευημερίας περιβαλλοντικές αλλά και κοινωνικές παράμετροι πέρα από τις οικονομικές. Οι δείκτες της αειφόρου ανάπτυξης (sustainability indicators) αναπτύχθηκαν για να καλύψουν αυτό το κενό και σήμερα θεωρούνται το βασικότερο εργαλείο για τη μέτρηση της αειφόρου ανάπτυξης (Mowforth and Munt, 1998).
Ο καθορισμός των κατάλληλων δεικτών για την αειφόρο ανάπτυξη είναι εξαιρετικά δύσκολος (Bossel, 2001). Αν επιλεγούν πολύ λίγοι δείκτες, είναι πολύ πιθανόν να αγνοηθούν σημαντικές εξελίξεις όπως επίσης και η εξισορρόπηση όλων των παραγόντων (von Wirén-Lehr, 2001). Από την άλλη μεριά, αν επιλεγούν πάρα πολλοί δείκτες, είναι δύσκολη η συλλογή δεδομένων και το τελικό αποτέλεσμα είναι δύσκολο να γίνει κατανοητό (Van Cauwenbergh et al., 2007).
Στην Ελλάδα, έχει εκπονηθεί από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ, 2008) ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο: «Σύστημα δεικτών περιβάλλοντος και αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη» σε συνεργασία με το Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, η οποία κατέληξε σε δεκατρείς θεματικές (13) ενότητες και ογδόντα οκτώ (88) δείκτες αειφορίας.
Οι διεθνώς αναγνωρισμένοι δείκτες προσαρμόστηκαν στις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούν σε μία λιγότερο ευνοημένη περιοχή της Ελλάδας, τη Δημοτική Ενότητα Πιερίων, η οποία αποτελείται από τρεις τοπικές κοινότητες: Βρία, Ρητίνη και Ελατοχώρι. Αξιοποιήθηκε το υπάρχον θεωρητικό υπόβαθρο από αντίστοιχες μελέτες (ΟΗΕ, Eurostat, ΑΠΘ κλπ) και συγκεντρώθηκαν στοιχεία αναφορικά με τους τρεις πυλώνες της αειφορίας για την περιοχή έρευνας τα οποία ταξινομήθηκαν σε δώδεκα θεματικές ενότητες. Τελικά προέκυψαν δύο εκδοχές, μία εκτεταμένη με εικοσιένα δείκτες αειφορίας και μία απλοποιημένη με δώδεκα, έναν από κάθε θεματική ενότητα. Οι δείκτες έχουν επιλεγεί με γνώμονα: α) τον ρόλο τους στην αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής, β) την ευχέρεια στον υπολογισμό ή στην πρόσβαση των στοιχείων, γ) τη σαφήνειά τους. Για παράδειγμα έχει δοθεί μεγάλη βαρύτητα στη ραγδαία τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, ενώ αντίθετα δεν επιλέχθηκαν δείκτες από θεματικές ενότητες όπως η βιομηχανία ως μη αντιπροσωπευτικοί για τις Λιγότερο Ευνοημένες Περιοχές.
Για να υπάρξει σύγκριση της εξέλιξης της αειφορίας στην περιοχή έρευνας, ως έτος βάσης επιλέχθηκε το έτος 2001 για το οποίο υπήρχαν διαθέσιμα τα στοιχεία της απογραφής της ΕΣΥΕ αλλά και στοιχεία από άλλες πηγές, καθώς και προσωπική έρευνα. Η σύγκριση γίνεται με την κατάσταση που επικρατεί σήμερα (2015) και παρουσιάζεται με εποπτικό τρόπο στον πίνακα που ακολουθεί, σύμφωνα με την απλοποιημένη εκδοχή των δώδεκα δεικτών αειφορίας:
Η συνολική εικόνα όσον αφορά στην αειφορική ανάπτυξη στην περιοχή είναι αρνητική, καθώς επτά δείκτες παρουσιάζουν αρνητικό πρόσημο και μόλις πέντε θετικό. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει σημαντικά την αειφόρο ανάπτυξη της περιοχής έρευνας, δημιουργώντας πολλά προβλήματα καθώς πλήττει άμεσα τον πυλώνα της οικονομίας (Τσιάρας, 2013) και επηρεάζει έμμεσα τους άλλους δύο πυλώνες.
Η προσαρμογή των δεικτών αειφορίας στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής έρευνας αποτελεί πρόκληση και συνάμα καινοτομία. Η παρούσα εργασία φιλοδοξεί να αποτελέσει τη βάση για την υιοθέτηση προσαρμοσμένων δεικτών αειφορίας στις ορεινές μειονεκτικές περιοχές της Ελλάδας.
Βιβλιογραφία
Bossel, H. (2001). Assessing viability and sustainability: a systems-based approach for deriving comprehensive indicator sets. Conservation Ecology, 5 (2), http://www.consecol.org/vol5/iss2/art12/.
Brundtland, G.H. (1987). Our Common Future: World Commission on Environment and Development. Oxford University Press, Oxford.
Mowforth, M. and Munt, I. (1998). Tourism and Sustainability: New tourism in the third world. Routledge, London.
Van Cauwenbergh, N., Biala, K., Bielders, C., Brouckaert, V., Franchois, L., Garcia Cidad, V., Hermy, M., Mathijs, E., Muys, B., Reijnders, J., Sauvenier, X., Valckx, J., Vanclooster, M., Van der veken, M., Wauters, E. and Peeters, A. (2007) ʻSAFE-a hierarchical framework for assessing the sustainability of agricultural systemsʼ, Agriculture, Ecosystem and Environment, 120, 229-242.
von Wirén-Lehr, S. (2001). Sustainability in agriculture-an evaluation of principal goal-oriented concepts to close the gap between theory and practice. Agriculture, Ecosystems & Environment, 84 (2), 115-129.
ΑΠΘ (2008). Σύστημα Δεικτών Περιβάλοντος και Αειφορίας για τη Θεσσαλονίκη. Οργανισμός Ρυθμιστικού Σχεδίου (ΟΡΘ) και Προστασίας Περιβάλλοντος Θεσσαλονίκης Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Τσιάρας, Σ. (2013). Αειφόρος ανάπτυξη στη δασοπονία κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Πρακτικά 16ου Πανελλήνιου Δασολογικού Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 6-9 Οκτωβρίου 2013, σελ. 988-995.
Τσιάρας Σ. και Σπανός Ι. (2016). Προσαρμογή των Δεικτών Αειφορίας σε μια Λιγότερο Ευνοημένη Περιοχή της Ελλάδας. 4ο Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο Οικονομικής Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος (ENVECON), Βόλος 4-5 Νοεμβρίου 2016. Βιβλίο Περιλήψεων (σελ.29).
Το παρόν άρθρο βασίζεται σε εργασία (Τσιάρας και Σπανός, 2016) η οποία παρουσιάστηκε στο 4ο Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο Οικονομικής Φυσικών Πόρων και Περιβάλλοντος (ENVECON), Βόλος 4-5 Νοεμβρίου 2016 με τίτλο: Προσαρμογή των Δεικτών Αειφορίας σε μια Λιγότερο Ευνοημένη Περιοχή της Ελλάδας.
http://envecon.econ.uth.gr/main/
Η περίληψη της εργασίας περιλαμβάνεται στο βιβλίο περιλήψεων του Συνεδρίου: http://envecon.econ.uth.gr/main/sites/default/files/envecon_04_abstracts_final.pdf
Η εργασία αποτελεί τμήμα μεταδιδακτορικής έρευνας που υλοποιήθηκε στο ΙΔΕΘ (Πράξη ΑγροΕΤΑΚ, Νοέμβριος 2014-Νοέμβριος 2015) με τίτλο «Αειφορική ανάπτυξη Λιγότερο Ευνοημένων Περιοχών – Ορεινών Περιοχών», αποτελέσματα της οποίας έχουν παρουσιαστεί εδώ: http://www.voria.gr/article/sto-epikentro-erevnitikou-ergou-tou-ide-i-anaptixi-ton-orinon-lep
* Ο Στέφανος Τσιάρας είναι Διδάκτωρ Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
